Een andere econoom
Als een van de weinige economen in Nederland en het Westen begrijpt hij dat het oude, heersende economische model vast is gelopen, niet meer gerevitaliseerd kan worden. En ook al zou dat kunnen, dan nog zet hij bij die vermeende terugkeer naar the good old (booming) days grote vraagtekens. In de eerste helft van zijn lezing ging hij in op de samenleving en tijd waarin we terecht zijn gekomen. Een maatschappij waarin de meeste mensen vergeleken met pakweg vijftig jaar geleden zeer welvarend zijn geworden. Maar we zijn niet in dezelfde mate gelukkiger geworden. Integendeel. We mopperen wat af over 'de ander'. Die niet deugt, aangepakt moet worden. Verder gaan velen van ons gebukt onder te veel stress, werkdruk en vertonen burn-out verschijnselen. Verder worden we door de alom aanwezige media doorlopend op de hoogte gehouden van de laatste (vaak triviale) nieuwsfeiten. En daarbovenop is er een eenzijdig beïnvloedingsbombardement van de reclame- en pr-branche. Die ons blijft bestoken met 'dingen' die we moeten kopen, afnemen, ervaren. Een bombardement waar we massaal voor vallen. Alhoewel bijna iedereen zal aangeven daar niet gevoelig voor te zijn. Cijfers bewijzen het tegendeel. Jaarlijks wordt naar schatting alleen al 500 miljard euro uitgetrokken voor reclame. Tel daar de euro's bij op die te maken hebben met marketing, 'voorlichting', spinning en framing dan gaat het om onvoorstelbaar grote hoeveelheden geld. Dat zou niet gebeuren als er geen effecten zouden zijn. Gelooft u het niet? Kijk voor de aardigheid eens een keer naar DWDD.
Tegen die massale, eenzijdige manipulatie (Van Tuinen gebruikt nadrukkelijk dit 'harde' woord en heeft het niet over het verhullende 'boodschappen) poneert hij een tegenmacht. Hij wil een onafhankelijk 'Ontplooiingsfonds' in het leven laten roepen. Door het Parlement. Met als belangrijkste restrictie dat het parlement NIETS te zeggen heeft of krijgt (niet nu, en zeker niet later als er controversiële beslissingen genomen zullen worden door de bewindvoerders) over dit fonds. Met een verhoging van een half procent van de BTW kan het fonds gevoed worden. Jaarlijks zijn er dan 3 tot 5 miljard te 'verspijkeren'. Waaraan? Iedereen die een serieus voorstel indient om een tegencampagne op te starten krijgt uit het Ontplooiingsfonds geld. En kan (bijvoorbeeld) snelle én goede (= effectieve) reclamejongens en -meisjes uitnodigen om een 'mooie' reclamecampagne op te zetten. Uit te zenden op prime time, banners op websites, tijd 'inkopen' bij de redactie van DWDD enzovoorts.
Van Tuinen wil onrust zaaien bij mensen. Dat er op prime time niet alleen prachtige filmpjes uitgezonden worden over nieuwe automodellen (die in gebieden rijden waar een normaal mens nooit komt), het geluk dat je ervaart als je een duur (plat of gebubbeld) watertje drinkt of het regelmatig nuttigen van een minuscule hoeveelheid wonderyoghurt. In die andere spotjes (net zo mooi en creatief vormgegeven) zie je dan een even gelukkig stel rondreizen in een tweedehands autootje (of samen met anderen een auto delen), een jong dynamisch stel gewoon water uit de kraan drinken of een stel veertigers dagelijks drie keer eten, een ommetje maken, voldoende rusten en zich (daardoor?) redelijk ongestoord door het leven bewegen. Zoiets. Of heel anders. Waarschijnlijk héél anders, want zet duurbetaalde creatieve mensen op deze opdracht en er komt iets moois tot stand. En doordat deze spotjes, advertenties, banners en andere vormen óók vaak vertoond zullen worden ontstaat er bij ons - de afnemers (alhoewel we allen aangeven niet naar reclame te kijken) op den duur twijfel, onrust. Waarom zou ik in hemelsnaam een auto willen kopen van 25 mille als een goedkoper of oud model ook rijdt (of ik deel mijn auto met mijn buurtgenoten). Duur water (een brand!) ruil ik in voor een glaasje uit de kraan. En gezondheid zit niet in een flesje; je blijft redelijk gezond door je houding te veranderen.
Die zat in de eerste helft van de middag. Toen Henk van Tuinen zijn verhaal vertelde en op zeker moment opmerkte wat het doel van 'zijn' fonds is. Verwarring zaaien. Mensen een andere kant van de werkelijkheid laten zien. Dat kan als die andere 'boodschappen' over enkele jaren in dezelfde hoeveelheid over ons uitgestort zullen worden. Dan worden we als gewone consument en burger van meerdere kanten bestookt. En worden we aan het twijfelen gebracht. Gaan we anders kijken naar auto's, water of een vermeend gezond artikel. In dat verband gebruikte hij de frase: "Mensen te voeden met de dilemma's waar we voor staan". Want dat zit uiteraard achter zijn analyse én voorstel. Onze aarde gaat gebukt onder ons uitbundig consumptiegedrag. Crises (meervoud) alom en de hoeveelheid mensen die ons gedrag overneemt wordt alleen maar groter. We worden er trouwens ook niet echt veel gelukkiger van. Henk van Tuinen wil met zijn fonds twijfel zaaien. Een debat op gang brengen over wat 'een goed leven' is en of ons uitbundig consumptie-gedoe daar veel aan bijdraagt. Of het wellicht niet wat minder kan. Dat zou mooi zijn, want als we vaker vraagtekens zouden zetten bij veel 'dingen' die we straks niet meer kunnen (of 'mogen') consumeren dan is het niet zo erg.
Het cadeautje van deze middag is (dus) deze zin. Waarin kort en krachtig wordt verwoordt waar een bibliotheek onder meer mee bezig zou moeten zijn. In de regio Noord Oost Brabant zijn wij die mening toegedaan. We zouden ons schamen als de bibliotheek alleen aanleverde wat 'de klanten' vragen. Henk van Tuinen heeft geen weet van de discussie die binnen de Nederlandse bibliotheeksector wordt gevoerd. Er zijn veel adepten van het zogenaamde retailconcept (kort gezegd "geef de mensen wat ze willen") versus anderen die menen dat ze leden en niet-leden in een bepaalde regio (af en toe, soms, doorlopend?) moeten confronteren met de dilemma's waar we voor staan.
In de aanloop naar deze lezing was er wat mailcontact met de spreker. Ik was sceptisch over de ontvangst van het boek. Was bang dat het genegeerd zou worden. Helaas is dat uitgekomen. Henk van Tuinen is amper uitgenodigd voor talkshows, spreekbeurten of anderszins om zijn voorstel te komen toelichten. Om het noodzakelijke debat van de grond te krijgen. Massaal doodgezwegen. Waarom? Zonder in complotten te denken is wel duidelijk dat hij het over grote belangen en tegenstanders heeft. Het gros van de media wordt zwaar ondersteund door de reclamewereld. Verrassend was wel dat het Brabants Dagblad op de valreep een interview met hem plaatste onder de niet mis te verstane kop Reclame is gif in de samenleving. Toch zal dit debat gevoerd moeten worden. Het debat over een ander economisch model. Dat in de plaats zal komen van het vastgelopen vehikel. Een model dat mee kan in de 21e eeuw.
(dinsdag 16 maart 2014)
Hans van Duijnhoven
Op woensdag 19 maart werd in het Brabants Dagblad deze ingezonden brief geplaatst.
