Een prentenboek voor oefenaars

Seth Godin
Seth Godin is een Amerikaan, die door velen gemakshalve neergezet wordt als entrepreneur, marketing goeroe en beroeps optimist. Bovenal is hij iemand die zeer nauwgezet de ontwikkelingen in de samenleving volgt, daarover schrijft én op basis daarvan handelt. Zijn lijfspreuk is Go, make something happen. Sinds dertien jaar publiceert hij dagelijks (rond het middaguur) een miniblog. Iedereen kan er zich gratis op abonneren.

Hij schrijft erg kort. Dus kost het dagelijks lezen van zijn observaties niet veel tijd. Hij reikt wél vaak ideeën, gedachten, observaties en stellingen aan die tot nadenken aanzetten. Een interessante kerel. Die - in ieder geval - mijzelf al regelmatig op een bepaald (denk)spoor heeft gezet. Klik hier voor een artikel over zijn 5000e miniblog (juni 2013) (Seth Godin - The 5000th post ... and I still consider it a joy and a privilige.)

The Icarus deception : how high will you fly?
Seth Godin heeft de afgelopen twintig jaar verschillende boeken gepubliceerd. In die boeken verwerkt hij als het ware zijn miniblogs tot een consistent verhaal. Zijn stijl én de miniblogvorm is zeer aanwezig in die boeken. Kort. To the point. Geen lange uitweidingen. Veel korte paragrafen. Vlot geschreven. Weinig moeilijke woorden. In de loop van 2012 kondigde hij een een nieuw boek aan. Dat op 31 december 2012 verscheen. Hij blijft een marketing-man. Klik hier voor een filmpje om dat boek te promoten en de kern ervan kort neer te zetten.

Kernverhaal
Zoals de meeste schrijvers hamert hij vaak op hetzelfde aambeeld. Zijn kernverhaal is dat wij mensen onderhand moeten weten dat we in de 21e eeuw zijn beland en dat veel zekerheden van de 20e eeuw voorgoed voorbij zijn. Een leven dat voorspelbaar was: naar school gaan, een baan vinden, het  'geleerde kunstje' bij dezelfde baas tot je pensioen uitvoeren. Daarna een welvaartsvast pensioen. Birth school work death. Finito. In de 21e eeuw zullen we allemaal - of we het nu leuk vinden of niet - continue begeleid worden door onzekerheid. Niets ligt vast. Alles verandert. Continue. In een steeds sneller tempo. Aan de andere kant weet Seth Godin ook dat we in een tijd leven waarin iedereen met iedereen verbonden is; of kan zijn. The connection economy. Waardoor er oneindig veel mogelijkheden zijn om met anderen iets tot stand te brengen.

Iedereen wordt kunstenaar
Het centrale punt in zijn laatste boek (The Icarus Deception) is dat wij in de 21e eeuw allemaal als een (soort) kunstenaar door het leven zullen (moeten) gaan. Niet dat we allemaal schilderijen, films of beeldhouwwerken gaan maken. Integendeel. In onze eeuw zullen we allemaal 'veroordeeld' zijn om doorlopend nieuwe 'dingen' of verbindingen tot stand te brengen. Ieder binnen zijn of haar omgeving. Vanuit zijn of haar passie of 'iets' waar je goed in bent (geworden). De tijd dat je veertig jaar lang bij een baas steeds hetzelfde deed is voorbij. Alles wat een hoog repetitief gehalte heeft wordt geautomatiseerd, verplaatst naar lage lonen landen of overgenomen door robots en/of zelflerende systemen. In de 21e eeuw zal elke werknemer zich doorlopend dienen aan te passen aan veranderende omstandigheden en 'iets' tot stand brengen wat uniek is. Zo niet, dan is het einde oefening.

"Doe maar (niet) gewoon"
Over die wereld gaat The Icarus Deception. Icarus was zoals bekend de zoon van Daedelus, die met zijn kunstvleugels té hoog vloog. En omdat de was die hij had gebruikt om zijn vleugels aan zijn lichaam te bevestigen hoog in de lucht  smolt, donderde hij naar beneden en verdronk in de zee. Zijn vader had hem weliswaar gewaarschuwd, maar als onstuimige jongeman had hij dat advies natuurlijk (!) genegeerd. In de 20e eeuw is - in het verhaal van Seth Godin - bijna iedereen doordrenkt met dat advies van die vader. "Vlieg niet té hoog!". Maar ook "Vlieg niet té laag, want dan zal het water je vleugels zwaar maken en val je ook naar beneden". In de 20e eeuw luisterden 'de mensen' naar die raad. Doe maar gewoon. Gemiddeld. Onderscheid je niet te veel van anderen. Luister naar de baas. Dan komt het allemaal goed. En, verhip, in de 20e eeuw werkte dat advies ook. Boven ons gestelden (de regering, de 'baas', de kerk, de vakbond) wisten ongeveer wel wat goed voor ons was. En na de tweede Wereldoorlog kreeg iedereen het in die samenleving door allerlei ontwikkelingen (die van bovenaf werden aangezwengeld) ook steeds beter.
Helaas is dat feestje voorbij en werkt het niet meer. In onze 21e eeuw heerst onzekerheid. En weten die boven ons gestelden - ondanks alle retoriek - het ook niet meer. Veel mensen zijn op zichzelf teruggeworpen en worden geacht 'het' zelf uit te zoeken.

Creativiteit
The Icarus Deception en andere boeken van Seth Godin gaan vooral over dit fenomeen. Wat is creativiteit. En hoe kun je 'organiseren' dat het ontstaat. Seth weet als geen ander dat je dit juist niet kunt organiseren. Je kunt alleen de omstandigheden in de samenleving of je eigen omgeving zodanig 'regelen' dat mensen creatief worden of zijn. Per definitie is het - in de ogen van Seth Godin - een kwetsbaar proces. Lastig. Moeilijkheden liggen op je pad. Onzekerheid of 'iets' gaat lukken. Maar aan de andere kant is het juist óók de manier om gelukkig te worden. Je bent immers iets aan het doen wat bij je past. Waardoor je af en toe als het ware in een flow terecht komt. De tijd vergeet. Je lekker bezig bent. En af en toe heb je iets te vieren: een ding gemaakt, project tot stand gebracht, mensen en/of ideeën met elkaar verbonden. Feest. Maar niet té lang, want morgen moet er weer iets nieuws bedacht, gecreëerd worden. "Fijn!"

Hugh Macleod
Op zeker moment heeft Seth Godin tijdens het schrijven van zijn (tot nu toe belangrijkste) boek besloten om er een soort spin off van te maken. Kort en krachtig onder woorden brengen met welke zaken mensen die creatief bezig zijn zoal te maken krijgen. Positieve en negatieve. Uiteindelijk heeft hij die tekst neergelegd in een oude vorm: een A-Z lijstje. Bekend van trouwpartijen en zo. Die ultra korte tekst heeft hij voorgelegd aan cartoonist Hugh MacLeod. Die in de Verenigde Staten redelijk bekend is. Vooral ook door zijn boeken over creativiteit en het runnen van een bedrijf. Een kernzin op zijn website (Gaping void) is: Business transformation through art.

Een A-Z voor oefenaars: V is for Vulnerable
De titel van het boek is V is for Vulnerable ("de V staat voor Kwetsbaar"). Ondertitel: Life Outside the Comfort Zone ("Leven buiten de comfort zone"). Titel en ondertitel verwijzen niet alleen naar mensen die creatief bezig zijn, maar óók naar mensen die - om met ons jaarthema te spreken - bezig zijn met Oefenen voor een andere tijd. Een tijd waarin "andere" dingen tot stand zullen worden gebracht. Unieke dingen. Creatieve dingen. Hieronder een poging alle 26 letters van Seth Godin zodanig neer te zetten dat u begrijpt waarom iedereen die aan het oefenen is steun zou kunnen vinden in dit 'verhaal'.

Initiative

De A van Anxiety
Elk nieuw idee of plan dat je bedenkt, én waar je op een gegeven moment werk van zou willen gaan maken levert angst op. Onrust. Slapeloze nachten. "Kan ik het wel?" "Gaat het lukken?" "Waarom zou ik mezelf aandoen?" Dit soort gedachten. ANXIETY is experiencing failure in advance. Kan ik het wel?!

Maar genoeg, een andere volgorde!
Elk nieuw idee begint met iemand. Die op zeker moment een idee krijgt of heeft. En - dat is wel cruciaal - er iets mee gaat doen. Hij (of zij, maar in de rest van dit verhaal gaat het om een hem) neemt het initiatief om iets te beginnen. Op te starten. Te entameren. Hij spreekt zich in een groep mensen uit. Presenteert zijn plan. In de hoop dat er volgers zullen komen. INIATIAVE is the privilige of picking yourself. Je krijgt het niet. Nee, je neemt het. Je wacht niet - zoals in de 20e eeuw - totdat iemand (maar vaak 'de baas') jou aanwijst en je de opdracht geeft iets nieuws op te starten. Meestal werd toen ook 'hét' draaiboek meegegeven. "Voer dit maar braaf uit, dan lukt het wel!"

Commitment

Je neemt dit initiatief vooral omdat je betrokken bent bij het 'ding' dat je wil gaan doen. Die betrokkenheid, of passie, of wil om door te gaan heb je hard nodig. Om, zoals Seth dat beschrijft én Hugh Macleod tekent, de gigantische berg (werk, én 'gedoe') die voor je ligt te kunnen beklimmen. Met een 'normale' negen tot vijf-mentaliteit gaat dat niet lukken. Het moet uit je tenen komen. Er moet een innerlijk vuur branden. Dit (wat ik wil) moet tot stand komen. Links- of rechtsom. COMMITMENT is the only thing that gets you through the chasm. Chasm is zeg maar een berg. Door die commitment kom je van een idee tot het moment dat je kunt zeggen: "It's done". Zo'n passie of betrokkenheid is voor jezelf wel lastig én gevaarlijk, want je zadelt je zelf met een hoop werk en 'gedoe' op. En steeds loop je de kans dat je faalt. De eindstreep niet haalt.

No

In de opstartfase van jouw idee of plan ervaar je vaak wat Godin onder het woord NO neerzet. NO feels safe, while yes is dangerous. Het is veel eenvoudiger om nee te zeggen. "Nee, ik heb geen tijd". En degene die zich er op jouw vraag om mee te helpen zo vanaf helpt zit altijd safe. Zal nooit een fout maken. Hoeft later nooit op te biechten dat dingen anders liepen als gedacht. Dat het project is mislukt.

Bij de letter T (van Tether) benadrukt Seth dit laatste aspect. Een tether is een veiligheidskoord, dat trapezewerkers in een circus gebruiken. Om te voorkomen dat als je valt, je te pletter slaat. Maar Seth formuleert het nóg nadrukkelijker. En met humor. Hij introduceert de bekende Flying Wallandas, die in hun tijd zonder tether werkten. Onder het motto: "If we fall, we die."

Tether

TETHER is the safety cable you refuse to fall. Art feels fatal, because art makes us vulnerable. Iedereen die iets nieuws, unieks aan het maken is stelt zich kwetsbaar op. Alom staan er mensen klaar om je op de minste of geringste fout of omissie te wijzen. Terwijl ze zelf 'lekker' als (twintigste eeuwse) 'stuurlui' aan de wal blijven staan. Verder loopt het in dit soort processen altijd anders dan je had verwacht. Niet erg, hoort bij het proces. Maar soms mislukt een initiatief ondanks alle betrokkenheid en inzet. En dan val je hard. Zonder die tether.

Birl

Onder de B staat een woord waarvoor een woordenboek nodig is: BIRL. Maar als je het plaatje van MacLeod ziet dan weet je het meteen: balanceren op een boomstammetje dat op de rivier drijft. Je zelf overeind houden. Balanceren op het scherpst van de snede. BIRL that log. Find your balance by losing it, and commit to feet in motion until you're birling and the log is spinning. Die 'log' is natuurlijk een boomstammetje, maar kun je ook zien als het project waar je mee bezig bent. Het wordt pas een succes als je nadat je het traject hebt opgestart er mee bezig blijft. Aan de andere kant is het voor omstanders leuk om iemand bezig te zien die in een creatief proces zit ("That's why birling is worth watching"). De kans dat die man op die boomstam in het water terecht komt is steeds aanwezig. Het is vermakelijk om hem te zien 'birlen'.

Dance

Aan de andere kant weet elke 'oefenaar' ook dat je het niet té zwaar moet inzien. Die tegenslagen en zo. Meestal is het een leuk proces. Seth Godin beschrijft deze houding zo: DANCE with fear. Dance with done. Dance with the resistance. Dance with each other. Dance with art. Spreekt voor zich.

Tijdens het proces krijg je FEEDBACK. Maar die heeft twee kanten. Vaak zijn er mensen die jouw prachtige idee met hun feedback tot de grond toe afbranden. Kleiner maken. Zodanig aanpassen dat er van hét idee niet veel overblijft. Use feedback to make your work smaller, safer, and more likely to please everyone (and fail in the long run). Seth Godin bepleit natuurlijk het tegendeel. Gebruik feedback als hefboom om jouw idee nóg beter te maken en degene die feedback geven mee te nemen op jouw 'reis'. De gedachte achter dit woord doet sterk denken aan bibliothecarissen die zich op het standpunt stellen dat zij een collectie samenstellen en/of activiteiten organiseren die aansluiten bij 'de wens' van hun publiek. Dit zogenaamde retaildenken staat haaks op onze 21e eeuw en wat daarin nodig is.

Knife

Onder de letter K presenteert Godin een KNIFE. Een mes met een scherpe rand. Die de creatieve geest in kwestie resoluut hanteert. Om van zijn idee flinke stukken af te snijden. Om het beter te maken. Scherper. Rücksichtlos. Kill your darlings. Niet gemakkelijk, maar het moet. Het is niet slim om dit met een bot mes te doen. Hij zegt het zo: To take the edge off, to back off, to play it safe, to smooth it out, to please the uninterested masses - it's not what the knife is for. Grappig en bijzonder dat dit soort zinnen door een marketingman worden gebezigd. De gemiddelde marketeer is juist volop bezig om 'alles' smoother te maken. Aantrekkelijk voor de grote massa. Godin wéét dat dit juist níet moet gebeuren. Kunst (art) moet schrijnen. Tegen de gevestigde orde ingaan. Elk initiatief dat leidt tot een slap eindproduct of dienst is in zijn ogen geen kunst.

Effort

Onder de letter E staat het woord EFFORT (inspanning). Maar daar gaat het in dit proces helemaal niet om. Nee, het allerbelangrijkste is dat je eindproduct effect sorteert. Een verschil maakt. Het mensen raakt. Iets nieuws toevoegt. EFFORT isn't the point, impact is. Vertaal je impact door effect dan kan de letter E intact blijven. Bij de K van Knife lukt dat niet. Mes begint écht met een M. Het gaat kortom niet om de hoeveelheid tijd en geld die je er in steekt of hebt gestoken. Als jouw eindproduct niets teweegbrengt dan is alle moeite vergeefs (geweest). If you solve the problem in three sceonds but have the guts to share it with me, it's still art. Al heb je tienduizend pond graniet verplaatst en het raakt niemand. Jammer voor jou.

More

In dit verband is de letter M van MORE ook belangrijk. Meer is niet altijd beter. Of goed. Integendeel. Het gaat ook niet per definitie om minder. Nee, MORE is not the goal of the artist. Better is the artist's dream. En als dit betekent dat het groter, breder, omvangrijker moet worden. So be it. Wat is het doel van je inspanningen? Better connection is the point of the work. More stuff leads to a world of scarcity, while better creates abundance. Een doordenkertje. Een soort aforisme. Meer stuff leidt tot een wereld vol schaarste, terwijl beter een wereld van overvloed tot stand brengt. Lees in dit verband boeken als Hoeveel is genoeg? of  Genoeg : meer geluk met minder of Brandwashed.

Remix

Veel mensen vragen zich terecht af of zij ook als kunstenaar door het leven moeten of kunnen gaan. "Kunstenaar, ik?!" Onder de letter R dist hij een groot aantal woorden op die met een r beginnen. Woorden die duidelijk maken dat een groot deel van het kunst-bestaan te maken heeft met het hergebruiken van 'dingen' die elk van ons in zijn leven heeft opgedaan. REMIX, reuse (hergebruik), respect, recycle, revisit (opnieuw bezoeken), reclaim (terugeisen), revere (omdraaien), resorb (opslorpen). Art doesn't repeat itzelf, but it rhymes. Seth heeft gevoel voor humor; en heeft stijl.
De kunst is om nieuwe connecties tussen door jou opgedane elementen (zeg: legosteentjes) te maken. Verrassende, nieuwe verbindingen. Die aanslaan bij degenen voor wie je het doet. Het moge duidelijk zijn dat iemand met weinig steentjes (in zijn hoofd) minder nieuws tot stand kan brengen, dan iemand die doorlopend nieuwe (onbekende) steentjes tot zich laat komen. En dan gaat remixen.

Xebec

De letter X sluit hier bij aan. Het is een niet bestaand begrip: XEBEC. Dat is volgens Seth een piratenschip. Artist pirates steal in order to remix and then give back.

Onder die andere moeilijke letter (de Q) schaart hij het begrip QUALITY. En merkt daar over op dat het evenals Feedback als een soort val kan werken. Té veel focussen op kwaliteit kan ten koste gaan van waar het echt om gaat, er toe doet. Impact hebben. Zorgen dat er iets verandert. Té veel blijven hangen in het proces om je product of dienst nóg beter te maken gaat (als je niet op past) ten koste van die impact. Quality of a performance is a given, it's not the point.

Waar gaat het uiteindelijk om:  je kunt van alles maken. De mooiste dingen,  verrassende oplossingen. Als je het niet loslaat en aan de samenleving 'schenkt' dan is het in the end toch een zinloze exercitie. Seth merkt op: it is your chance to create imbalance, which leads to connection. To share your art is a requirement of making it.

Zabaglione

Hij sluit zijn boek af met de Z.  ZABAGLIONE is a delightful Italian dessert. Stijf geslagen eiwit met een scheutje likeur. Het is verrukkelijk. Ook machtig. En omdat elke portie zabaglione die je klopt er anders uitziet, én smaakt noemt Seth Godin juist dít toetje. Soms mislukt het en ontstaat er geen schuim of zakt het heel snel in. Zabaglione is wat uiteindelijk elk creatief persoon maakt. Het eindresultaat is nooit hetzelfde. En soms mislukken je 'kunststukjes'. Maar als het lukt dan is het lekker. Goed. Mooi. Zinvol. Voegt het iets toe aan het leven van degene die het ontvangt of ervaart. Hij eindigt deze letter én zijn boek met: And then you have to (get to) make another batch. En de suggestie is dat je dat helemaal niet erg vindt, want je bent graag met iets zinvols bezig.

In wezen is dit de kern van zijn verhaal. Wees blij dat je kunst mag (beter: moet) maken. Het gaat gepaard met een hoop gedoe, maar meestal is het een leuk proces. Waarin je met jouw talenten nieuwe dingen tot stand kunt brengen. Voor anderen. Sta je in contact met de wereld.

Lonely

Nog enkele letters
Voor de letter L heeft hij het woord LONELY bedacht en samen met Hugh MacLeod heeft hij dat prachtig grafisch in beeld gebracht. Alhoewel de kunstenaar tijdens het ontstaansproces van zijn 'ding' vaak alleen staat, gaat het uiteindelijk toch om het bereiken van anderen. Dus gebruikt Seth in zijn 'verhaaltje' bij de L de letters LMNO. L is for Lonely, because everyone is, and the artist does the endless work of helping us conquer that loneliness.

Onder de O staat een grapje. Hij voert de Amerikaanse dirigent Ben Zander die tijdens het pianospelen vaak slechts op één bil zit. Kijk eens naar zijn TED-talk: The transformative power of classical music en zie hoe hij dit af en toe doet. Helemaal opgaand in zijn verhaal. Alles om zich heen vergetend. ONE-BUTTOCK playing is what Ben Zander would have you do. To play the piano and mean it.

Pain

Onder de U staat de UMBRELLA. Die (grapje van Seth) de kunstenaar juist niet gebruikt. Waarom? Omdat hij begrijpt dat het juist belangrijk is dat je af en toe nat wordt. Sterker: daar gaat het om. In jouw proces dat leidt tot het ontstaan van iets nieuws kom je af en toe tegenslagen tegen. MOET je tegen vervelende dingen aanlopen. Getting wet is the entire point.

Shame

Heroes

Hier sluit de P van PAIN uiteraard op aan, want het is the truth of art. Art is not a hobby or a pastime. It is the result of an internal battle royal, one between the quest for safety and the desire to matter. Misschien is dat wel dé korte samenvatting van ieder mens die zijn nek uitsteekt.

Een vriendje van pijn is SHAME en volgens Seth de keerzijde van kwetsbaar (vulnerable). Elke kunstenaar schaamt zich af toe en vooral voor zichzelf. Wat hij aan het bedenken is. Zullen mensen me niet zien als een charlatan. Hij zegt het zo: We avoid opening ourselves to the connection art brings because we fear that we will finally be seen as the fraud we are.
Iedereen die met iets nieuws aan de gang gaat, en met zijn idee naar buiten treedt stelt zich kwetsbaar op. Open voor kritiek. Suggesties. Vraagt om feedback, maar zoals al gezegd dat kan positief en negatief uitwerken. VULNERABLE is the only way we can feel when we truly share the art we've made.

Elke vernieuwer weet dat zijn product of dienst (zijn kunst) geleverd wordt zonder WARRANTY, een garantiebewijs. De praktijk zal uit moeten wijzen of het 'ding' gaat werken. Your art might not work and your career might not work either. If it doesn't work today, it might not work tomorrow either. But our practice is to persist until it does.

Joy

Elke kunstenaar is uiteindelijk een held. HEROES  are people who take risks for the right reason. Real art is a heroic act. Deze zinnen brengen de definitie van sir Ken Robinson naar boven. Een Engelsman in de United States die zijn hele leven nagedacht heeft over het belang van creativiteit. Creativity is the proces of having original ideas, that have value. Het stukje achter de komma ("that have value") is het belangrijkste deel van het creatieve proces. Alleen als jouw kunst er toe doet (en niet alleen slechts "leuk" of "mooi" of "aardig") dan is het kunst. Seth noemt het dat échte kunst "a heroic act" is.
Aan de andere kant lopen er ook veel mensen rond die doen alsof ze kunst maken. Kunstenaar zijn: Hipsters, on the other hand, are pretenders who haven't risked a thing but like to play the part.

De voorlaatste letter die ik hier naar voren wil halen is de Y van YOUTH. Kunst wordt niet gemaakt door jeugdige mensen, maar je dient wel iets van een jonge hond mentaliteit te (blijven) bezitten. YOUTH isn't a  number, it's an attitude. () it's a choice, open to anyone willing to trade pain in exhange for magic. Elke kunstenaar krijgt iets terug van zijn inspanningen. Bij deze letter noemt hij het 'magic'.

De laatste letter in dit door elkaar gehusselde Seth Godin-alfabet is de J van JOY. Het plezier dat je krijgt door met iets zinvols bezig te zijn. Iets tot stand te brengen. JOY is different from pleasure or fun. Joy is the satisfaction of connection, the well-earned emotion you deserve after shipping art that made a difference.

Waarom dit prentenboek naverteld?
Op zondag 25 mei 2014 organiseerden de culturele instellingen in Oss het Cultureel Uitje Oss. Voor de eerste keer. Maar feitelijk was  het onder een nieuwe naam een oude manier van de schouwburg, museum, stadsarchief , creatief centrum én bibliotheek om op een dag in het voorjaar het publiek een dwarsdoorsnede van haar activiteiten te laten zien. Een remix, reshuffelle. Wandelen, snuffelen, ervaren, meedoen, informeren en her en der een hapje en een drankje. Een geslaagde dag. Ook door het perfecte flaneerweer.

De bibliotheek had zich voorgenomen 'iets' te doen rondom het jaarthema Oefenen voor een andere tijd. Dus stonden er buiten op het grasveld verschillende bedrijven, instellingen en organisaties die op hun manier bezig zijn met die 'andere tijd'. In de bibliotheek konden mensen aanschuiven bij korte lezingen en workshops. De belangstelling daarvoor was niet groot. Buiten zijn was té verleidelijk.  Daar heerste een aangename sfeer.

Een prentenboek
Namens de bibliotheek hield ik  twee 'verhalen'. Wat is Oefenen voor een andere tijd. En waarom bedenkt de bieb zo'n thema? Organiseert ze zo'n markt? In de eerste lezing ging ik vooral op die aspecten in. Tijdens de voorbereiding daarvan bedacht ik dat een in begin 2013 verschenen prentenboek in feite hetzelfde verhaal bevatte. Alleen op een heel andere manier. Dus gebruikte ik dat prentenboek in de tweede sessie om hetzelfde verhaal (over dat oefenen) anders te vertellen. Met dank aan schrijver en illustrator. Lekker aan het remixen.

Klik hier voor een artikel op Brainpickings: Seth Godin on Vulnerability, Creative Courage, and How to Dance with the Fear: A Children’s Book for Grownups (mei 2014)

(maandag 26 mei 2014)
Hans van Duijnhoven

Zaaier

Op dinsdag 25 februari 2014 sprak hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans voor een bijna volle zaal in theater Markant in Uden. Het eerste 'kantelcollege' in de regio Noord Oost Brabant. Na afloop van die bijeenkomst schreef ik de dag er na een lang artikel over zijn spreekbeurt onder de titel Een zadenkoopman in Uden. Ruim drie maanden later sta ik nog steeds achter de inhoud en teneur van het artikel, alleen is het woord zadenkoopman ietwat oneerbiedig. Ongelukkig. Iets té zwaar aangezet. En feitelijk ook niet correct. Hij koopt niets op. Noch verkoopt hij iets.

Wat ik wilde aangeven was dat Jan Rotmans die avond in die zaal met ruim 650 mensen veel informatie aanreikte om anders naar onze sterk veranderende samenleving te kunnen kijken. Elk brokje info zou je als een zaadje kunnen beschouwen. Hij was die avond vooral een zaaier. Die zijn gedachten over onze huidige tijd en samenleving over de zaal uitstrooide. In de hoop dat dit of dat zaadje bij of in de aanwezigen zou (gaan) ontkiemen. Rotmans is weliswaar een wetenschapper, maar evengoed iemand die wel degelijk wil dat er in onze maatschappij dingen gaan veranderen. Hij noemt zich zelf professor, progressor, friskijker en dwarsdenker.

Hij weet waarschijnlijk ook dat sommige opmerkingen van hem wrevel opwekken. Hij schopt tegen het zere been. Van mensen. Belangengroepen. Politici. Cynici. Pessimisten. Hij weet ook dat hij niet zo maar wat roept. Dat soms mensen, die ietwat sceptisch of vijandig tegenover zijn gedachten staan,  op zeker moment toch zullen moeten toegeven dat er wellicht 'iets' inzit. Voilá: het zaad van de twijfel. Jan Rotmans preekt niet alleen voor eigen parochie. Nee, overal zitten mensen die nog niet overtuigd zijn van zijn stellingen en de manier waarop hij de samenleving zou willen veranderen.

Een andere wetenschapper, oud-econoom Henk van Tuinen, wil dat er een 'Ontplooiingsfonds' komt om met geld dat daaruit vrij komt mensen te voeden met de dilemma's waar we voor staan. Op een andere manier gaat het hier ook over zaad, zaaien en zaaiers. 

(zondag 25 mei 2014)
Hans van Duijnhoven

Homepage Beelden, quotes en ideeën

Sprakeloos

Op de dag dat in de Groene Engel in Oss 's avonds de eerste van een reeks bijeenkomsten rondom het boek Het Nieuwste Brabant werd gehouden deed minister van financiën Jeroen Dijsselbloem een uitspraak die - zacht gesproken - als opmerkelijk kan worden bestempeld. "Nederland", is in zijn ogen "klaar met hervormen". Het tweede kabinet Rutte heeft veel wetgeving aangepast en is klaar met hervormen. Opmerkelijk. Dus kwamen er reacties. De meest uitgesproken in zijn kritiek was hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans. Die in een aantal tweets duidelijk maakte waarom hij dit een gotspe vond. Hij was zelfs "sprakeloos".

De uitspraak van Dijsselbloem en de reacties van Rotmans bracht een relatief oud boek van een Nederlands filosoof naar boven: Filosofie voor een beter wereld van Floris van den Berg. Een vervelend boek. Vervelend, want hij confronteert de lezer met zijn of haar eigen levensstijl. En dat die afwijkt van hetgeen Floris bepleit. Maar, aan de andere kant is er geen verandering in (leefstijl) zonder schuren.

Beperkt denkkader?
De opmerking van minister Dijsselbloem dat hij 'klaar' is met hervormen, dat het geen zin meer heeft omdat het amper tot meer economische groei zou leiden klopt binnen zijn denkkader. Een kader waarbinnen alles wat belangrijk is in het leven teruggebracht kan worden tot cijfertjes, getallen, geld. Een economische kijk op de werkelijkheid. Er zijn (inmiddels echter) ook economen die een breder denkkader hebben. Die wéten dat 'normale' economen een te beperkte kijk hebben op de werkelijkheid en meten wat waardevol is. In de normale economie doet het er niet zo veel toe of er 100 of 800 duizend werklozen zijn, veel mensen zich eenzaam voelen of er amper meer leeuweriken boven de velden zingen. Als het financieringstekort maar binnen een bepaalde marge is gebracht, de staatsschuld langzaam afneemt en er economische groei is. De boekhouding klopt en er economische activiteit is. Welke activiteit doet er - in dat verband - niet zo veel toe: geld is geld.

In dat denken is het bijvoorbeeld ook niet relevant dat Nederland amper werk heeft gemaakt van een transitie naar een duurzame samenleving. .

Floris van den Berg kwam in 2009 in zijn boek met een manier om anders naar de werkelijkheid te kijken. Een manier die ons zou kunnen helpen besluiten te nemen. Beslissingen over goed en kwaad. Wat kwaliteit heeft en wat (iets) minder. Een model om keuzes te kunnen maken.
Helaas confronteren die mogelijke keuzes ons met onze (menselijke) hebbelijk- en zwakheden. Ook ons korte termijn denkkader. Individueel en als samenleving. Nogmaals: een vervelend boek. Maar wel een dat gelezen zou moeten worden door mensen die zich afvragen of ons huidig model het ideale is. In een tijd waarin veel mensen - zoals wij dat noemen - aan het oefenen zijn voor een andere tijd.

John Rawls en Peter Singer
Floris van den Berg komt na een korte aanloop in zijn boek Filosofie voor een betere wereld uit op twee filosofen, die hem gebracht hebben tot 'zijn ding'. Een vervelend vehikel, een denkbeeldig apparaat waar wij mensen achter gezet worden. Of plaats nemen. Vrijwillig. Om tot de ontdekking te komen dat er (soms) aan onze kijk op de werkelijkheid of onze besluiten het nodige schort. Of aan onze samenleving. Hij presenteert feitelijk een denkkader. Een middel om op een andere manier naar de werkelijkheid te kijken.
John Rawls (1921-2002) is als filosoof o.a. bekend geworden door zijn 'sluier van onwetendheid' (veil of ignorance). Een beeld, of verhaal om ons na te laten denken over een rechtvaardige samenleving. Het beeld van die sluier wordt door Floris van den Berg in zijn 'machine' als het ware meegenomen. De tweede filosoof die nadrukkelijk aanwezig is in het denken van Van den Berg is de Australiër Peter Singer (1946), die bij het grote publiek bekend als dierenactivist.

Universeel subjectivisme
Universeel subjectivisme is hetgeen Floris van den Berg voorstelt. Het is een manier om naar de werkelijkheid te kijken en op basis daarvan een standpunt in te (kunnen) nemen. Op pagina 16-17 formuleert hij in een notendop wat het is:

Universeel subjectivisme is een gedachte-experiment waarbij jij zelf mag bepalen hoe de samenleving wordt georganiseerd. Jij mag de wetten en regels bepalen. Alles wat mogelijkerwijs te regelen valt, mag jij regelen. Je hebt een enorm controlepaneel onder handbereik met allerlei knoppen en schuiven. Er is bijvoorbeeld een knop met 'belasting' die je hoger of lager kunt draaien. En een knop met 'sociale zorg'. Er zijn grote en kleine knoppen voor de fine tuning. Fine tuning betreft bijvoorbeeld de leerplichtleeftijd. Voor alles wat je kunt bedenken en waar je regels voor zou kunnen maken, daar is een knop voor. Jij zit daar in de sky box met het controlepaneel voor je en je stelt de parameters van de samenleving naar eigen inzicht in. Er is echter één belangrijk gegeven: vast staat dat jijzelf in de door jouw georganiseerde samenleving terecht zult komen, alleen je weet niet in welke hoedanigheid. Je weet niet of je vrouw of man bent, of je intelligent of dom bent, wat je huidskleur is, wat je seksuele geaardheid is, waar je op de wereld terecht zult komen, et cetera.

Gedachte-experiment
Je wordt als mens kortom achter dit apparaat gezet (of je gaat er vrijwillig achter zitten), draait aan alle knoppen om een perfecte samenleving tot stand te brengen. Het is natuurlijk onzin, want zo gemakkelijk laat zich de werkelijkheid niet sturen. Maar het is een gedachte-experiment. Nadat je klaar bent wordt je 'opnieuw geboren' en bepaalt het lof (of God) in welke hoedanigheid je terug komt. De sluier wordt dan als het ware weggetrokken en je bevindt je opeens op een heel andere plek in de wereld. In een andere sexe? In een ander wezen? Op een andere plaats? In een andere welvaartsklasse? Je weet het niet. Eén ding lijkt wel zeker: jouw ideale wereld van voordat de sluier werd weggetrokken bestaat waarschijnlijk niet meer. Integendeel: jouw ideale wereld heeft voor anderen enige of heel veel schaduwkanten.

Klik hier voor een eerder artikel over dit boek (in relatie tot het toenmalige jaarthema) (Universeel subjectivisme) (augustus 2010)

Aan de knoppen draaien
De positieve uitspraak van minister Dijsselbloem bracht dit boek in gedachten. Regeerders zijn bij uitstek mensen die - om in de beeldspraak te blijven - aan de knoppen mogen (beter: moeten) draaien. Waarom? Om een 'betere' samenleving tot stand te brengen. Of - voorzichtiger geformuleerd - er voor te zorgen dat het met die samenleving niet bergafwaarts gaat. Dat 'alles' blijft doormarcheren.
Uit de woorden van Jeroen Dijsselbloem valt op te maken dat hij de komende jaren van die knoppen af zal blijven. De economie groeit immers weer. De parameters die hij belangrijk vindt wijzen de goede richting in. Mission accomplished. Of niet?

Andere knoppen
De kritiek van Jan Rotmans en vele anderen is dat hij andere knoppen niet wil zien. Die niet passen in zijn denkraam. Hieronder een aantal knoppen, waaraan wellicht de komende jaren (decennia) gedraaid zal moeten worden. Waarom? Omdat die knoppen ook belangrijk zijn. Bepalen hoe inwoners van een land zich voelen. Die ook impact zullen hebben op hun economische positie. Verder zijn er ook enkele knoppen (en hun effecten) die niet verdwijnen door net te doen alsof ze niet bestaan.
En elke knop stelt ons burgers (en ook politici) voor dilemma's. Want een draai naar de ene of andere kant levert een andere samenleving op. Er moet gedebatteerd worden. Veel. Om uiteindelijk een besluit te nemen om er deze of gene draai aan te geven.

Afhankelijkheid van fossiele brandstoffen
Opraken van grondstoffen
Zeer schaars worden van betaald werk (door komst robots en zelflerende systemen)
Ziektes waaraan nu nog veel mensen voortijdig overleven verdwijnen of worden chronisch waardoor we gemiddeld veel ouder worden
De hoeveelheid reclame en opdringen van 'behoeften'
Eenzaamheid (mensen die ook door organisaties aan hun eigen lot worden overgelaten)
Mensen in opkomende Derde wereldlanden gaan onze manier van leven overnemen
(On)gelijkheid (binnen een land en tussen landen/werelddelen)
De problemen als land alleen oplossen of meer samenwerking zoeken
De mate waarin 'de mens' met 'de machine' gaat/zal versmelten
Veel hoogopgeleide (jongeren) die niet breed opgeleid zijn en daardoor onvoldoende creatief kunnen zijn

Andere artikelen
Waarin op aspecten van dit onderwerp wordt ingegaan én vaak verwezen wordt naar relevante boeken.
Welbevinden - Het regelmatig bezoeken van de bibliotheek verhoogt het geluk meer dan een salarisverhoging van €1.666. (mei 2014)
Why oh why - Do we take this as bad news? (mei 2014)
Citaat 100 - Binnen dertig jaar is de helft van de nu bestaande banen overbodig. (januari 2014)
Tredmolen - Money that you don't have to spent, on things you don't need, ... (november 2013)
Leven - We moeten rust en werk juist integreren, dat is de grote opgave waarvoor we staan. (november 2013)
Onzin!? - We zouden niet de eersten zijn. Aan het begin van de 20e eeuw was er al een werknemer die door de technologie overbodig werd gemaakt: (november 2013)
In control? - 9 Out Of 10 Americans Are Completely Wrong About This Mind-Blowing Fact (oktober 2013)
Ontplooien - ... gaat hij voorbij aan het feit dat de mens in hoge mate handelt zoals de commercie hem laat handelen. (oktober 2013)
TrendRede 2014 - We vliegen blind in deze crisis en hebben geen idee. (september 2013)
Verbluft - Toen ze bij de derde passage vanachter de maan vandaan kwamen, kregen ze een panorama te zien dat ons wereldbeeld voor altijd zou veranderen. (september 2013)
Humo - Uiteindelijk staat een depressie gelijk aan zinverlies: niks heeft nog betekenis, niks heeft nog zin. (augustus 2013)
Boude bewering - Het gaat gebeuren, mensen. U vroeg zich af waar die robots bleven, nou, u zult het weten. (juli 2013)
Wijze baas - Het is een illusie om te denken dat we ooit nog volledige werkgelegenheid krijgen. (mei 2013)
Kishore - ... dat je met het geld dat de EU uitgeeft aan koeien, elke koe business class tweemaal de wereld rond kunt laten vliegen ... (april 2013)
Roos Vonk - Op de woelige baren van het leven hebben we een vuurtoren nodig, een oriëntatiepunt. (april 2013)
Lichtpunt - Oorlog tegen kanker gaat eindfase in. (april 2013)
Normaal? - Pompjes laten ontwerpen die te veel zeep afgeven zodat mensen er meer van gebruiken. (april 2013)
Simsalabim - Als ik van jou 10.000 euro leen, zal alleen een gek zeggen dat ik 10.000 euro rijker ben. (maart 2013)
Borderline - We verliezen ons in keuzes, en weten het niet meer. (maart 2013)
Vervelend - Jan Müller hat genug (maart 2013)

(donderdag 22 mei 2014)
Hans van Duijnhoven