Die zin kwam zomaar voorbij. Op een dinsdagavond in Tilburg. Tijdens een wereldpremière. Van een muziekstuk waar ik helemaal niet voor naar Tilburg was gegaan. Maar dat is de lol van leven. Onverwachte, nieuwe 'dingen'. Het muziekstuk eindigde met: 'without being sceptic'. In enkele zinnen maakt componist Nicoline Soeter duidelijk hoe je in déze tijd ook in het leven zou kunnen staan.
Hoofdstuk 1 een avond in Tilburg
Een oud -collega maakte me eind januari attent op een spreekbeurt die Rob Wijnberg op dinsdag 3 februari 2015 in Tilburg zou verzorgen. Over een onderwerp waar hij al eerder over had geschreven (Hoe waarheid een product werd). Verschenen op Hemelvaartsdag (29 mei 2014). Een artikel dat ik bij verschillende collega's onder de aandacht had gebracht en waarover ik voor de website van de Noord Oost Brabantse Bibliotheken een (lang) artikel had geschreven: Maar wat beoogt ónze waarheid nog, behalve dan het eindeloos bevredigen van onze behoeften?
Dus toen ik die tip kreeg heb ik meteen een kaartje geregeld. Zonder feitelijk goed te kijken hoe het programma er uit zag. Om te beginnen was het in een zaal die ik niet kende: De nwe Vorst. Dichtbij het station. Een mooi historisch pand. Al gauw bleek die dinsdagavond dat Rob Wijnberg slechts één van de sprekers was. Er waren ook muzikanten en een columnist. Logisch want de avond werd door verschillende organisaties en instellingen georganiseerd. Zeg maar een mix van denkers en musici. En er was veel belangstelling. Oud én vooral veel jong. Hartverwarmend om te zien en mee te mogen maken.
De avond werd geafficheerd als Metamodernisme. Twee jonge filosofen (Timotheus Vermeulen en Robin van den Akker) vertelden voor de pauze over metamodernisme. Hadden veel te weinig tijd voor hun verhaal. Maar in dat halfuurtje kregen alle bezoekers toch een beeld van dat wazige begrip: metamodernisme. Of post-postmodernisme. En maakten aannemelijk dat we als samenleving in een tijd ná het postmodernisme terecht zijn gekomen. We laten een periode (van ruim een eeuw) achter ons, waarin we steeds minder konden, wilden of mochten geloven in grote verhalen, idealen. Té bang voor desillusies, idealisten die verworden tot dictators. Een tijd waarin even gedacht werd dat het einde van de geschiedenis was bereikt en dat er niets anders op zat dan eeuwig te blijven consumeren en genieten. Het kapitalistische systeem had overwonnen en was here to stay. Zo'n verhaal. Erg kort door de bocht geformuleerd.
Maar beide jongemannen constateren dat er een andere wind is gaan waaien. Nog lang niet overal. Integendeel. Het ontkiemt her en der. Overal zijn er signalen die er op wijzen, maar het is nog geen grote golf die alles en iedereen overspoelt. Kern van deze nieuwe tijd is dat mensen weer willen gaan voor een bepaalde waarheid, ideaal of nastrevenswaardig vergezicht.
Maar - en dat is de kern van deze tijd! - zich steeds realiserend dat elke keuze voor een bepaald ideaal een keuze is. En dat je ook voor iets anders had kunnen kiezen. We kunnen en mogen volgens deze twee sprekers (en na de pauze ook volgens Rob Wijnberg) niet langer blijven hangen in de cynische, ironische, lankmoedige houding van het postmodernisme, waarin je niet koos. Bleef hangen in mokken, negeren, wegkijken. Een eeuw waarin het verdacht werd om je druk te maken over zaken in de samenleving die niet goed zijn. Sterker: je durfde niet eens uit te spreken wat 'goed' was. Dus hield je jezelf kalm en gaf - soms - af op mensen die dat ondanks die tijdgeestgolf toch deden; niet na konden laten. Zij waren naïef, onvolwassen, niet serieus te nemen. Nee, ik die aan de kant stond had het 'gelijk' aan mijn zijde.
Bingo! Erg goed getroffen. Als wereldburger ben je in staat je met (heel veel) informatie te omringen. Je kunt er uiteraard ook voor kiezen om dat niet te doen. Maar als je wilt begrijpen in wat voor wereld we leven, en welke uitdagingen er zijn dan zit er niets anders op om jezelf te dwingen (relatief) veel informatie op te doen. En - dat is zo goed getroffen - er redelijk naïef of laconiek een standpunt over in te nemen. Wetend dat zo'n standpunt niet hét standpunt is. Maar beter een standpunt, dan geen mening. En om vervolgens op basis van dat standpunt 'iets' te gaan doen. De beide heren - noch Rob Wijnberg - noemden het niet, maar ze hadden aan kunnen komen met het begrip 'positieve vrijheid'. Engageer je met de wereld. Accepteer niet dat er dingen fout zijn. Doe er iets aan of tegen. Maar - wederom - ben bescheiden en geloof niet dat jij 'het' bij het rechte eind hebt.
Aan het begin van de avond in De nwe Vorst had muzikant, docent en denker Aart Strootman al aangekondigd dat die avond een compositie van ene Nicoline Soeter (ook aanwezig) in wereldpremière zou gaan. Toe maar, een wereldpremière. Uitgevoerd door VONK. Hij gaf aan dat in zijn ogen dat stuk iets te maken had met het thema van de avond. Dat was op dat moment moeilijk voor te stellen. Maar à la. Laat maar komen. Na de pauze trad een klein ensemble jonge muzikanten aan. Met Aart Strootman op elektrische gitaar. Alle aandacht ging echter uit naar de zangeres, Rianne Wilbers. Die in dat kwartiertje regelmatig in het Engels zong én sprak. Het werk had als titel 'Once upon a time'. Een sprookje. Maar dan over een tijd die sinds kort achter ons ligt. "Once upon a time there was a land without ideals'. Zeg maar het postmodernisme. En dat we nu in een andere periode zitten. Waarin we - slotwoorden - moeten proberen minder sceptisch, ironisch, cynisch te zijn: 'without being sceptic'. Leve het post-postmodernisme!
Rob Wijnberg
Rob mocht de avond afsluiten. Hij vertelde in zijn half uur in grote lijnen zijn Hemelvaart-artikel na. Waarin hij stelt dat er door de eeuwen heen vier soorten periodes zijn geweest waarin Waarheid (met een grote W) een andere 'betekenis' had. Hij ging amper in op een recenter artikel (verschenen op Eerste Kerstdag 2014, waarin hij voortbouwt op zijn analyse over de waarheid (De post-postmoderne mens: op de hoogte van alles, verplicht tot niets). Opmerkelijk vond ik dat hij ergens aan het eind meerdere keren hamerde op het woorden 'proberen'. Overal ziet hij om zich heen dat mensen proberen dingen anders te doen. 'Proberen, proberen, proberen'. Maar dat is - helaas - niet genoeg. Er moet wél iets tot stand worden gebracht. Echte veranderingen gerealiseerd. Anders is het - mijn woorden - een leuke bezigheidstherapie, dat je eigen ego streelt ('zie mij toch eens lekker bezig zijn, met oefenen'). Rob bezint zich - gaf hij als voorbeeld - op mogelijkheden om 'zijn' vierenvijftigduizend Twitter-volgers te mobiliseren voor 'iets'. Hen niet louter de luxe gunnen om zijn tweets te consumeren, maar hen aan te zetten tot actie. Maar, hoe doet je dat? Voor welk doel? Iemand via Twitter volgen is té gemakkelijk, en - hij zei het niet zo - te veel iets uit die postmoderne 'oude' tijd.
Van proberen / oefenen naar verleiden
Dat 'proberen' is natuurlijk (!) hetzelfde als het Oefenen in een andere tijd, het jaarthema van de Noord Oost Brabantse Bibliotheken. En via dat woord (proberen) kan ik nu doorschakelen naar 'dingen' die mij de laatste maanden opvielen en me brachten tot de zin 'Volwassenen verleiden zich volwassener te gaan gedragen'. Het Oefenen in een andere tijd als het ware voorbij. Een evolutie. Op weg naar een ander jaarthema.
Twee maanden eerder
Begin december (2014) leidden enkele artikelen uit de grote informatiezee tot de zin 'volwassenen verleiden zich volwassener te gaan gedragen'. Achteraf kan ik alleen maar constateren: vanuit een geïnformeerd naïeve houding (sensibiliteit). Ik was er niet naar op zoek, maar toch diende deze zin zich aan. Als een natuurlijk vervolg op dat 'oefenen' of 'proberen'. Over alle signalen heb ik kortere en langere stukjes geschreven. Ik stip ze hier kort aan. En verderop probeer ik die nieuwe zin (frame) te koppelen aan die mooie avond in Tilburg en wat vooral de woorden 'verleiden' en 'volwassen' in die zin - volgens mij - betekenen.
In Filosofie Magazine werd de Amerikaanse filosoof Susan Neiman geïnterviewd over haar nieuwe boek Waarom zou je volwassen worden?
Citaat: Ze hekelt het relativisme dat ze om haar heen ontwaart: de neiging om alle grote woorden tussen aanhalingstekens te zetten, als een lippendienst aan de cultuur die door en door ironisch is geworden. () Critici maken een karikatuur van de Verlichting, betoogt ze. Die zou rede en technologie blind vereren. In Morele helderheid maakt Neiman korte metten met dat cliché. En ze laat zien dat de waarden die Verlichtingsdenkers koesterden - geluk, eerbied, hoop, redelijkheid - onverminderd relevant zijn.
Artikel: Trenddag 2014 ... een middenweg tussen blind utopisme en cynisch realisme
Rutger Bregman
In september 2014 verscheen het derde boek van deze jonge historicus, publicist (Gratis geld voor iedereen : en nog vijf grote ideeën die de wereld kunnen veranderen). Een lang pleidooi om tegen de tijdgeest in weer te dromen van een 'andere' wereld. Iets verder weg. Idealen tegenover realistische 'boekhouders', die op veel plaatsen nog de dienst uitmaken.
Artikel: Rutger Bregman, een opgewekte aanzegger (september 2014)
Opgericht door ene Simon Anholt. Een artikel in NRC Next maakte me op deze man attent.
Citaat: Ik geloof niet dat mensen de capaciteit hebben om engelen te zijn. Maar ik ben ervan overtuigd dat ze minder egoïstisch kunnen zijn.
Artikel: Nieuwe partij -Ik geloof niet dat mensen de capaciteit hebben om engelen te zijn. Maar ik ben ervan overtuigd dat ze minder egoïstisch kunnen zijn.
Had nooit kunnen denken dat deze redelijk orthodoxe jongeman-hulpbisschop zo verrassend uit de hoek kon komen. Hij ergert zich aan gelovigen die té consumentistisch in het (katholieke) leven staan.
Citaat: Vraag: U schrijft ook in uw boek dat Jezus lauwe gelovigen maar niks vindt. 'Jezus zegt dat we ons moeten inspannen tot het uiterste. Een beetje goedbedoeld aanmodderen is niet genoeg. Dat leunstoelgeloof is makkelijk: met een wijntje op de bank zeggen hoe het allemaal in elkaar steekt. Om vervolgens geen vinger uit te steken. Jezus vraagt geen applaus, geen bemoediging, maar navolgers. Dat moeten wij zijn.'
Artikel: Rob Musaers - Een beetje goedbedoeld aanmodderen is niet genoeg.
Het boek der waarden
In deze andere tijd gaat het waarschijnlijk uiteindelijk om als mens te formuleren wat belangrijk is. Belangrijker. Er meer toe doet. Er zullen keuzes gemaakt moeten worden. Het draait om waarde, waarden. Echte waarde(n). Niet toevallig verschijnt dus 'Het boek der waarden'
Citaat: 1. Veerkracht - 'We groeien en ontwikkelen niet in goede tijden, we groeien en ontwikkelen in moeilijke tijden'
Artikel: Het boek der waarden - We groeien en ontwikkelen niet in goede tijden, we groeien en ontwikkelen in moeilijke tijden
De Belgische singer-songwriter Lieven Tavernier (67 jaar oud) is in Nederland geen bekende naam. Wel in België (alhoewel het daar ook niet overloopt). Werd geïnterviewd in Humo. De aanleiding was zijn nieuwe cd Wintergras (zijn beste!).
Citaat: Als je op díe leeftijd - het zijn twintigers - niet boos bent, dan doe je het volgens mij niet goed. Nu, ik vind het jammer dat mensen van mijn generatie nog zo zelden boos zijn.'
() Mijn liederen gaan vaak over de aanvaarding van ons geboortecontract, waarin gestipuleerd staat: "Wij kunnen u niet beloven dat het alle dagen feest zal zijn." Dat contract druist tegen de hedendaagse geluksindustrie in, en maar goed ook.'Artikel: Lieven Tavernier - Wij kunnen u niet beloven dat het alle dagen feest zal zijn
Een hiërarhie
Soms ontdek je per ongeluk iets. Een schema om te kunnen bepalen op welk niveau je met een tegenstander aan het 'steggelen' bent. Graham's zogenaamde hierarchy of academic disagreement. Met dit schema in de hand kun je veel zogenaamde discussies af doen als te flauw voor woorden. Zie je redelijk volwassen mensen kinderlijk (negatief bedoeld!) bezig. Artikel
Werd zomaar in De Volkskrant geïnterviewd; zo tegen Kerst en deed een uitspraak die je van hem niet zou verwachten. Of ligt dat aan mij?
Citaat: Mijmer ik nu te veel over mezelf? Is dit geen vrijblijvende quatsch? De bladenmarkt is vergeven van de ditjes- en datjesrubrieken, het is één groot gekeutel en nu doe ik er misschien ook aan mee, met lichte tegenzin. Wat me bij veel leeftijdgenoten opvalt is hun gebrek aan engagement. Het gaat heel zelden over wezenlijke dingen, eerder klinkt het: 'Hoe voel jij je, want aan die grote wereld waarin we leven kunnen we toch niets veranderen'. Als je De Telegraaf leest, krijg je geen enkel beeld van wat er in de wereld aan de hand is. Televisie is een rondpompend circus van individuele pechgevallen geworden, met kleine incidenten die niets zeggen over het grote geheel. Het is zoals de schrijver Cees Nooteboom laatst in een interview zei: dat Nederland in zijn eigen onbenulligheden wentelt.Artikel: Jort Kelder - Wat me bij veel leeftijdgenoten opvalt is hun gebrek aan engagement
.jpg/260px-Immanuel_Kant_(painted_portrait).jpg)
Deed in december in Trouw in haar column de volgende uitspraak:
Citaat: Kant zei al dat er een groot verschil bestaat tussen de wereld zoals ze is, en zoals ze zou moeten zijn. Volwassenheid houdt in die discrepantie te dragen en te trachten haar te verkleinen. Tja. Een hopeloze taak uiteraard. Vaak ben ik dus een opstandige puber. Artikel
Deze jonge cabaretière en zangeres werd in december in de NRC geïnterviewd. Ze deed opmerkelijke uitspraken over zichzelf en haar generatie.
Citaat: Korthals schetst in 'Zonder voorbehoud' een generatie die op zoek is naar zichzelf, terwijl elders de wereld in brand staat. Dat is het contrast waarin ze leeft, legt ze uit. "Ik zit hier in het paradijs. Ik vul mijn dagen met badkamertegels en huwelijken. Ja, ik heb net een verbouwing achter de rug, en reken maar dat ik drie nachten wakker lig over welke tegel ik moet kiezen. Tegelijk zijn er op de wereld nu evenveel vluchtelingen die een schuilplaats zoeken als tijdens de Tweede Wereldoorlog." ArtikelDe foto van het jaar 2014?
Genomen in de Spaanse enclave Melilla, waar duizenden Afrikaanse jongens en meisjes proberen Luilekkerland Europa binnen te komen. Een schitterende illustratie van de kloof tussen beide werelden. En de naïviteit van 'ons' dat we 'ze' tegen kunnen houden.
Artikel: Een hek in Mellilla - Foto van het jaar?
Terwijl december voortschreed zond de NCRV op tv de vijfde reeks van deze Engelse serie uit. Een zeer succesvolle serie. In binnen- en buitenland. Volgens mij ligt het aan de manier waarop de personages vast proberen te houden aan hun waarden. Alhoewel sommige ervan in 2015 'raar' overkomen. Maar kijk je daar doorheen dan gaan juist die waarden (uit het begin van de 20e eeuw) juist over vandaag de dag.
Artikel: Succesvolle serie : Downton abbey
Wim de Ridder
Tussen de bedrijven lees ik nog wel eens een boek. Soms aangezet door een artikel in krant of tijdschrift. Zo ook hier. Toen het maandblad Zin tien jaar bestond en in haar decembernummer tien jaar terug- én vooruit keek. En in dat verband hoogleraar toekomstonderzoek Wim de Ridder aan het woord liet. In zijn laatste boek (De ontdekking van de toekomst : wat we al weten, is niet te geloven) komt hij met een prachtig beeld van onze tijd. We zitten volgens hem in de vijfde (!) technologische golf. Die zo rond 2025 volgens hem over zal gaan in een zesde golf. Nu zitten we volgens hem in de laatste restjes van die vijfde golf. Die golf begon zo rond 1970 en duurt nog een jaar of tien. Hij onderscheidt vier fases: een baby, peuter, adolescenten en volwassen fase. Opmerkelijk dat hij die fases koppelt aan bekende begrippen: baby <aan de-> verzorgingsstaat, peuter <aan de-> neoliberale samenleving, adolescenten <aan de-> netwerk samenleving en volwassenen <aan de-> participatiemaatschappij (maar anders dan onze regering denkt of wil).
Artikel: Wim de Ridder : creëer een cultuur van verandering en aanpassing
Uit het boekje 'Sterven is doodeenvoudig. Iedereen kan het'
Laat me eerst één belangrijk idee van Sloterdijk zeggen. Het klinkt een beetje mal als je zegt dat je er getroost door wordt als je naar een klein bolletje kijkt dat daar zweeft en zegt 'daar komt niemand levend vanaf', want waarom is dat troostend? Omdat, zo legt hij uit, er een Gesetz der gegenseitigen Behinderung begint op te treden. Dat klinkt het mooist in het Duits: de wet dat we elkaar onderling in de weg zitten. Het interessante is nu dat dit het kwaad in de wereld weleens zou kunnen verminderen. Toen wij nog het idee hadden dat de wereld eindeloos groot was, veroverden we hele continenten en schoven we de bevolkingen die daar waren met vijfendertig miljoen aan de kant. We konden alleen maar zo tekeergaan, omdat we het idee hadden dat de wereld eindeloos groot was. Als je hier mislukte, dan trok je gewoon een nieuwe werelddeel in en ging je het daar beter regelen. Maar nu hebben we door dat we het het met zijn allen op de hele wereld moeten regelen. Alle grondgebieden zijn bekend en iedereen is bekend. De speelruimte is verdwenen: je kunt niet meer daarheen als je het hier verziekt. Dat kan niet meer. Het is voor het echie geworden. We zitten op een aardklootje, en we zitten allemaal ook op onze plek op dat aardklootje. We zitten elkaar een beetje in de weg en omdat we elkaar in de weg zitten, hebben we niet de vrijheid om te doen wat we willen. We moeten rekening houden met elkaar en dat maakt dat de moraal niet alleen een hooggestemdheid krijgt, maar ook een bepaalde natuurnoodzakelijkheid. We moeten het met elkaar uithouden. Dat vind ik troostrijk.Artikel: René Gude - We moeten het met elkaar uithouden. Dat vind ik troostrijk.
In december verscheen het nieuwste boek van de Amerikaanse marketeer, denker en publicist Seth Godin. Eén lang pleidooi om NU op te staan. Iets te gaan doen. Niet omdat je daartoe van een ander de opdracht krijgt, maar meer omdat jij het zelf nodig vindt.
Citaat (uit de paragraaf Growing up): Embracing the fear of freedom, deciding to determine your own path, this is the work of a grownup, of someone who can identify what truly matters. Being a grownup has nothing to do with how old you are - it's a choice, one that some people never get around to making. The productive grownup stops for help and contributes instead. There's a huge difference between childlike and childish. When we embrace joy and look at the world with fresh eyes, we're being childlike. When we demand instant gratifications and a guarantee that everything will be okay, we're only being childish.Artikel: Volwassen zijn has nothing to do with how old you are - it's a choice
Op 8 december stond onderstaande ingezonden brief van Frans Leliveld (uit Amsterdam) in De Volkskrant. Een perfecte illustratie van 'volwassen' gedrag.
In het interview met de Britse schrijver en filosoof Julian Baggini ergeren twee opmerkingen mij zeer. Hij zegt: 'Ieder van ons draagt verantwoordelijkheid. Je moet niet denken dat als jij een pak fairtradekoffie koopt, een boer in Kenia zijn kinderen naar school kan sturen. Maar als we dat samen met veel anderen doen, dan sorteert het wel effect. Je kunt je niet aan die verantwoordelijkheid onttrekken. Goed leven is ook een erkenning van de waarde van het leven van anderen. Niemand vraagt dat je perfect bent, het punt is dat je het probeert.'
Hoezo kan ik mij niet aan de verantwoordelijkheid onttrekken om fairtradekoffie te kopen? Sinds wanneer zijn de kinderen van een Keniase koffieboer mijn verantwoordelijkheid? En hoezo moet ik proberen perfect te zijn? Daar heb ik helemaal geen zin in. Veel te vermoeiend.
Zonder me verantwoordelijk te voelen voor de fairtradekoffieboer en zonder een streven naar perfectie heb ik een goed leven mét ook een erkenning van de waarde van het leven van anderen. Maar dan wel op mijn manier, meneer Baggini, niet op de uwe.
Op 6 september werd schrijfster, dichter en filosoof Jannah Loontjes in de rubriek Sprekend in de NRC aan het woord gelaten. De aanleiding was de publicatie van haar boek Misschien wel niet.
'De woorden uit de titel van mijn boek staan op de cover onder elkaar, ze drukken zo nog beter de twijfel uit waar mijn hoofdpersonage zich door laat leiden. Mascha laat alles maar gebeuren, ze vindt het moeilijk om in te grijpen of te oordelen. Ze maakt zichzelf wijs dat het allemaal niet echt is wat ze doet. Zelfs de internetaffaire die ze heeft met een Marokkaanse jongen ontkent ze min of meer. Ze heeft de jongen nooit in levende lijve ontmoet en ze vindt dat haar online affaire daardoor ook niet 'echt' is. Ondertussen gaat ze wel steeds een stap verder, ze begint zich zelfs uit te kleden voor de webcam. Ik heb in deze roman een generatie willen spiegelen - mijn eigen generatie - van dertigers en veertigers die zich als studenten blijven gedragen, ook al hebben ze kinderen en een partner en een baan. Eeuwige pubers noemt Juli Zeh, de Duitse schrijver, ze. Ze gaan spelenderwijs door het leven en twijfelen aan alles, want die baan die ze hebben, is dat wel de beste baan? Hebben ze de beste partner? En hoe leuk is het eigenlijk om vader of moeder te zijn?'
Deze zin uit een column van Sylvia Witteman kwam op dinsdag 3 februari 2015 als quote op de voorpagina van 'haar' Volkskrant terecht. Een mooie zin uit een lollige column. Over haar 17-jarige dochter. Een zin waar veel volwassenen mee in zullen stemmen. Inderdaad, toen ik (nog) jong was had ik idealen. Maakte ik me druk over uiteenlopende zaken. Maar nu ik sadder and wiser ben is dat (gelukkig) voorbij. Zin én column zijn één perfecte, lange illustratie van de boodschap van het nieuwste boek van Susan Neiman (Waarom zou je volwassen worden?). Logisch, zal iedereen die Sylvia Witteman door de jaren heen heeft leren kennen, uitroepen. Zij is het perfecte voorbeeld van een volwassene die zich zonder al te veel scrupules door het leven beweegt. Zo lang ik maar kan blijven consumeren en ik geen last van anderen heb is het prima.
In het laatste boek van Seth Godin staat onderstaande tekst; als een soort antwoord op Sylvia Witteman, ingezonden briefschrijver Leliveld en talloos veel volwassenen die ook zo 'blij' zijn dat ze geen idealen meer hebben. Zich niet (meer) druk hoeven te maken over misstanden. Volwassenen die zich - om terug te komen op de avond in Tilburg over het post-postmodernisme - (nog steeds) ironisch, cynisch door het leven kunnen bewegen. Overtuigd zijn dat ze hun succes zelf hebben verdiend. En oprecht menen dat die houding de juiste is voor de eenentwintigste eeuw.
There's a huge difference between being childlike and being childish. When we embrace joy and look at the world with fresh eyes, we're being childlike. When we demand instant gratification and a guarantee that everything will be okay, we're only being childish (Seth Godin, op pagina 41 - Growing up - What to do when it's your turn (and it always is your turn))
Sinds enkele jaren wordt het woord 'frame' veel gebruikt. Begrijpen ook steeds meer mensen wat er ongeveer mee wordt bedoeld. En zijn er ook veel mensen bezig 'hun' frame naar voren te laten dringen. De zin 'volwassenen verleiden zich volwassener te gaan gedragen' is een frame. En evident is het ook een manier om een ander denkkader in de samenleving te laten landen. Een zin die mensen aan het denken zet; om op een andere manier naar de werkelijkheid te gaan kijken. Burgers zich laten realiseren dat ieder van ons op zijn of haar manier in zijn of haar omgeving op zeker moment kan besluiten om iets wel of (niet meer) te doen.
Rutger Bregman merkte onlangs op dat toen de crises (meervoud) zich in 2007-2008 aandienden er feitelijk geen alternatief denkkader klaarlag. Intellectuelen van verschillend pluimage hadden dat nagelaten. Onvoldoende nagedacht over een wereld waarin ons huidig (economisch) model zichzelf zou vastdraaien. Los van de vraag of die visie hout snijdt is het wel waar dat we opgescheept zitten met een frame dat zeer hardnekkig is. Het zou te ver voeren om dat hier omstandig uit te (gaan) leggen, maar het heeft iets te maken met een oud verkiezingsleuze. Van de jonge Ed Nypels, die daarmee in 1982 zeer succesvol was. 'Gewoon jezelf kunnen zijn'. Een perfecte leus in die tijd. Kort nadat in Engeland en de Verenigde Staten Margaret Thatcher en Ronald Reagan met eenzelfde boodschap ook succesvol waren. Het begin van - wat nu voor het gemak weggezet wordt als - de neoliberale golf. Een golf die in onze tijd tegen haar houdbaarheidsdatum aanloopt. De slinger slaat - om de hierboven genoemde oud-collega te citeren - de komende jaren een andere kant uit. Weg van té veel de nadruk leggen op 'het' individu, geloven dat succes altijd aan jezelf ligt, geloven dat de rol van de overheid zo klein mogelijk gemaakt moet worden. Een periode die gedomineerd wordt door managers, de meten=weten-mentaliteit, nadruk op rendement, efficiëncy, effectiviteit.
(Lees bijvoorbeeld De verovering van de vrijheid : van luie mensen, de dingen die voorbijgaan van Alicja Gescinska)
In de frame die zich aandient zitten twee cruciale woorden: verleiden en volwassen.
De verschrikkingen van de 20e eeuw heeft velen kopschuw gemaakt voor nieuwe (andere?) idealen, vergezichten. Velen weten dat die in de 20e eeuw (en feitelijk ook daarvoor al) tot de grootste rampen hebben geleid. De 'natuurlijke' reactie was om de laatste decennia daarvan weg te blijven. Dat leidde - zie het begin van dit artikel tot onze 'natuurlijke' postmoderne manier om ironisch, cynisch, afstandelijk door het leven te gaan. Je alleen én vooral druk te maken om je eigen welbevinden. En de mensen dicht om je heen. Te bang om je te engageren met anderen, laat staan grote idealen te formuleren. Ze zagen je aankomen. 'Bespottelijk!" Dus maakten velen zich vooral druk om 'hun' negatieve vrijheid, en lachten iedereen weg die 'iets' had met de positieve variant.
De 'oplossing' voor dit dilemma zit hem - vermoed ik - in het woord verleiden. We moeten onder geen beding terecht komen in een samenleving waarin 'goede dingen' afgedwongen moeten worden. Zo'n samenleving corrumpeert en is niet houdbaar. Altijd en overal zullen mensen bezig zijn onder die wetten uit te komen. Helaas resteert er niets anders; verleid volwassenen zich ietsje volwassener te gaan gedragen.
Verleiden is één. Voer een maatschappelijk debat of dat mag: verleiden. Wie het mag doen? Hoe we het gaan doen? Denk na over nudge. Veel moeilijker is om te definiëren wat volwassen gedrag is. En - nog belangrijker - wie gaat dat bepalen? Waarschijnlijk ligt het antwoord voor de hand. Formuleer niet wat volwassen gedrag is. Maar draai de vraag om en verleid burgers om bij eigen gedrag vragen te stellen. 'Ik doe nu wel dit of dat' (soms al jarenlang), 'maar is dat gedrag wel houdbaar?' Bezien in het licht van alle problemen waar we als mens(heid) tegenaan lopen. Dan komen verleiden en volwassen samen.
Verleid burgers vaker in de spiegel te kijken, vraagtekens te zetten bij bepaalde gedragingen, besluiten. In de hoop dat volwassen mannen of vrouwen af en toe moeten toegeven dat źe' toch wel erg 'childish' bezig ben.
Toevallig kreeg journalist Leon Verdonschot in de rubriek Sprekend in het NRC (van zaterdag 8 februari) de ruimte om aandacht te vragen voor zijn nieuwe boek, een roman (Alles van elkaar). Het artikel sluit als volgt af:
"De ironische levenshouding is mij volkomen vreemd. Ik neem mezelf niet te serieus, maar de dingen die ik doe en de waarden die ik aanhang en de mensen met wie ik omga, die neem ik heel serieus. Ik heb een wantrouwen tegen mensen die schouderophalend en alles weglachend door het leven stappen. Ik heb een korte relatie gehad met iemand die heel flexibel was. Zij schikte zich naar haar omgeving, in ieder egzelschap was ze iemand anders. Ik voelde me heel onveilig bij haar. Ik kan dat niet. Ik rook niet, drink niet en ben al vanaf mijn zestiende vegetariër. En als ik bij iemand eet en diegene heeft vis gemaakt dan is dat heel vervelend, maar ik eet het niet. Dan maar sla. Ik voel me nog lulliger en schuldiger wanneer ik het gevoel heb dat ik mezelf verloochen. Mijn grondwaarden zijn ononderhandelbaar."
 |
| Stephen Foster Wallace |
Op dinsdag 10 februari 2015 kwam masterstudent Francisca Wals (geboren in de jaren tachtig) in NRC Next met een andere kijk op bovengeschetste ontwikkelingen. Zij 'verzet' zich tegen de tijdgeest en groepsdruk om je minder ironisch door het leven te bewegen. Ze komt ook met een ander woord voor post-postmodernisme of metamodernisme.
Het streven om oprecht te zijn - in Angelsaksische landen noemen ze het New Sincerity. Dat tijdperk begon zo'n beetje met David Foster Walacae, een Amerikaans schrijver die in 1993 met zijn pamflet E Unibus Pluram de van ironie en satire verzadigde Amerikaanse televisiecultuur bekritiseerde. Vroeger, schreef hij, tóén was ironie oké. Met de opkomst van de televisiecultuur in de jaren zestig was ze een rebels en vooruitstrevend middel om hypocrisie te doorbreken. Maar nu elke ongemakkelijke waarheid allang is ontmaskerd, is ze vervallen tot niet meer dan een lege huls, constateerde Wallace. Met als gevolg een collectieve gemoedstoestand van zelfbespottend materialisme en een grote angst voor kwetsbaarheid. Helaas voor Wallace was hij zijn tijd vooruit; pas twee decennia later werd zijn essay gretig uit de luwte van ons collectieve geheugen gerukt.
Nietzsche was nogal getikt, en natuurlijk is een mensenleven zonder de nodige oprechtheid en commitment verre van volmaakt - ironie moet niet té dominant worden. Maar laten we onszelf ook niet voor de gek houden met een te kwader trouw gekozen mentaliteit. Voor je het weet slaat krampachtig opgevoerde oprechtheid om in narcisme en/of dogmatisme. Want ja, ook het vliegtuig naar Syrië pakken is een vorm van engagement.Met zo'n typisch ironische levenshouding is het maar de vraag of Francisca verleidt kan worden zich ietsje volwassener te gaan gedragen.
(zondag 8 - dinsdag 10 februari 2015)
Hans van Duijnhoven
