3 uur per dag of 4 uur per week

Oefenen voor een andere tijd is op een bepaalde manier een optimistisch motto. Straalt iets uit van padvinders die jolig op weg gaan om iets uit te proberen. Toch zullen veel mensen zich wat ongemakkelijk voelen bij de impliciete boodschap in die zin dat we het o zo vertrouwde model achter ons moeten laten. Dat het oude "op", over en uit is. Althans, bijna.

Maar het komt er echt aan!
Dit weekend verschenen toevallig ("dus niet!") twee artikelen in twee kranten die elkaar als het ware aanvullen en duidelijk maken dat de 'oefentijd' echt is begonnen. Ongemerkt, al enige tijd geleden. Her en der. Van onderaf. Dat vooral. Niet langer is het de vraag of Oefenen voor een andere tijd nodig is, ooit zal beginnen. Nee, in beide artikelen wordt klip en klaar duidelijk dat het nu eenmaal zo is. En iedereen die het ontkent en niet bezig is met oefenen loopt hopeloos achter. Is onze problemen aan het oplossen met oude methodieken. Die niet meer werken. 'De' motor kan niet meer op gang gebracht worden.

Burger ze in nu het nog kan!
In het wetenschapskatern van De Volkskrant wordt ene Henny van der Pluijm aan het woord gelaten. Een informaticus die geïnterviewd wordt over zijn nieuwste boek: Rechten en plichten voor robots. Écht waar, die titel. Van der Pluijm wil dat er een debat over dit onderwerp op gang komt. Nu het nog kan. De ondertitel verwijst daarnaar: "burger ze in nu het nog kan!"

Van der Pluijm voorziet binnen één generatie een vloedgolf aan robots. Die op de meest onverwachte terreinen in ons leven zullen binnendringen. Niet alleen voor het 'domme' werk. Nee, ook op terreinen waar nu alleen 'slimme' mensen werken. Uit het interview enkele citaten:

Vraag: U stelt dat de gevolgen van het broeikaseffect kinderspel zijn vergeleken met wat robots ons zullen brengen.
HvdP: Je kunt discussiëren of de voorspellingen kloppen, maar het broeikaseffect is waarneembaar en de uitkomst is te voorspellen. En er is in principe iets aan te doen. Van zelflerende machines hebben we geen idee wat er gaat gebeuren. Hun komst is onomkeerbaar en het is binnen een menselijke generatie al zover.
De groei van de verwerkingskracht van machines volgens de Wet van Moore (die stelt dat de kracht van computers elke twee jaar verdubbelt). Binnen twee decennia heeft iedereen het equivalent van zijn eigen brein op zijn bureau staan.

Vraag: Verwart u informatieverwerkende capaciteit niet met intelligentie?
HvdP: Volgens psychologen bestaat intelligentie niet, behalve als sociaal construct. Daarom lopen discussies over kunstmatige intelligentie altijd dood.

Vraag: U schetst een donker beeld. Zijn er ook voordelen?
HvdP: Misschien hebben we straks nog maar een werkweek van vier uur. Kun je de rest van de tijd met een goed boek aan het strand gaan liggen.

Vraag: Als ik dan tenminste nog kan lezen. Want waarom zou ik naar school gaan als alle apparaten om me heen slimmer zijn dan ik?
HvdP: Dat is inderdaad de vraag. We weten niet hoe een wereld eruit ziet waarin machines slimmer zijn dan wij.

De Skidelsky's en Keynes
In het boek Hoeveel is genoeg? van vader en zoon Skidelsky staat een artikel uit 1930 van de bekende econoom Keynes centraal. In dat jaar schreef hij het artikel Economic possibilities for our grandchildren. Daarin probeerde hij 100 jaar vooruit te denken, te extrapoleren. Hij voorzag dat we in 2030 nog maar 3 uur per dag zouden hoeven te werken. En dat we in dat jaar vele malen welvarender zouden zijn geworden dan toen, in die crisistijd. Hij had deels gelijk; we zijn veel welvarender als toen, maar de meeste werkende mensen werken beduidend meer als drie uur per dag. De Skidelsky's weten ook waarom. Er is een verschil tussen wat een mens (écht) nodig heeft (voedsel, water, een dak boven je hoofd, kleding, sex) en wat we verlangen. Die verlangens zijn oneindig (op te kloppen), En daardoor moeten we veel meer blijven werken. Om inkomen te verdienen om die spullen en diensten te kunnen kopen.

3 uur per dag of 4 uur per week
Over ruim 16 jaar is het 2030. Als Van der Pluijm gelijk heeft (of krijgt) dan komt er binnen no time een gigantisch gebrek aan betaald werk. En zal de ongelijkheid tussen werkenden en niet werkenden nog veel groter worden. De Skidelsky's gaan er al van uit dat de komende jaren een debat zal herleven over 'het basisinkomen'. Stoppen met de verplichting dat werklozen moeten solliciteren. Ons pensioenstelsel moet op de schop. De manier waarop we belasting heffen zal moeten veranderen. De verstrekking van soma Enzovoorts. Werk genoeg voor enkele commissies. Liefst op Europees of mondiaal niveau. Maar we zijn - om met Kishore Mahbubani te spreken - nog lang niet op weg Naar één wereld.

De Nacht van de Vernieuwers
In het Financieel Dagblad werd op zaterdag 8 juni 2013 vooruitgekeken naar deze bijeenkomst. In Amsterdam op 20 juni. Waar mensen die volop aan het oefenen zijn aan het woord worden gelaten.

Dit artikel (Neem de uitdaging aan! Durf te mislukken!) begint met een aantal zinnen die in een nutshell duidelijk maken waar 'we' staan en vormen (ongewild) een manier om uit te leggen wat we als Noord Oost Brabantse Bibliotheken met ons jaarthema Oefenen voor een andere tijd bedoelen.

'Je moet je leven veranderen.'
Aan deze laatste zin uit een sonnet van de dichter Rainer Maria Rilke (1875-1926) ontleende de Duitse filosoof Peter Sloterdijk vier jaar geleden zijn boektitel Du mußt dein Leben ändern. Deze frase zou bij uitstek kunnen dienen als het imperatief van deze tijd. Die laat zich wellicht het beste kenmerken als een overgangstijd, een periode van transitie of transformatie.
We beleven de wisseling van een oud en een nieuw tijdperk en zitten op een kantelpunt: het kan nog alle kanten op. Wat komen gaat, weten we nog niet precies.
Maar één ding staat voor steeds meer mensen vast: de oude politieke, maatschappelijke en financieel-economische structuren voldoen niet meer. Doorgaan op de gebruikelijke weg kan niet langer.
Misschien is dat laatste wat een aantal mensen bindt. Ze slaan nieuwe wegen in of gaan nog ongebaande paden op.
Op 20 juni doen ze in Amsterdam hun verhaal in De Nacht van de Vernieuwers. Opvallend is dat deze vernieuwers zich juist beroepen op 'oude' waarden: maat houden, eenvoud, duurzaamheid en gemeenschapszin. Ze gaan voor de lange termijn.

Voilá
De jaarthema's Who's in control?, Echte waarde(n) en Oefenen voor een andere tijd worden hierboven even kort aangestipt en logisch met elkaar verbonden.

Coda
Enkele weken geleden werd in The Economist in wezen dezelfde boodschap neergelegd. In de column van Schumpeter (een collectief dat zich verschuilt achter de bekende econoom die het begrip creatieve destructie heeft uitgevonden) wordt ingegaan op de komst van robots en andere slimme apps die veel werk overbodig zullen maken. Het artikel heet The age of smart machines, met als ondertitel: Brain work may be going the way of manual work.