Een verkeerd logo?

Een artikel in De Groene Amsterdammer bracht een moment in juni van dit jaar terug. Toen we voor de keuze stonden voor een logo voor het jaarthema. Een beeldmerk dat als het ware aangeeft waar Oefenen voor een andere tijd over gaat. Onze vaste ontwerpster, Marjon Grendel, had op basis van aangedragen informatie een vijftal ontwerpen gemaakt. Variaties op een thema. Aan ons de keuze. Al snel bleven er slechts twee over. En voor beiden was iets te zeggen. We kozen toen bewust voor het ontwerp dat de sterkste grafische uitstraling had. Het logo dat hiernaast staat.

En je vergeet dan de varianten die in die ontwerpfase voorbij waren gekomen. Totdat op 10 oktober 2013 in De Groene Amsterdammer een artikel van Peter Westbroek verscheen.

Peter Westbroek?
Een oude bekende voor ons. Hij sprak in januari 2013 op ons verzoek in de vorige reeks Echte waarde(n). Over zijn in de zomer van 2012 verschenen boek De ontdekking van de aarde : het grote verhaal van een kleine planeet. Peter Westbroek is een geoloog die op zijn 75e met een boek kwam waarin hij als het ware terugkijkt op zijn lange carrière en aangeeft hoe zijn vak én vooral kijk op de aarde de afgelopen decennia is veranderd. Geologie ging in het begin van zijn loopbaan over stenen, onderzoek doen naar aardlagen, het ontstaan en verweren van bergen enzovoorts.

Achteraf ziet hij een relatief onbeduidende gebeurtenis uit 1968 als een kantelpunt. Dat was toen rond kerst in een Apollo-cabine een astronaut zijn camera van de maan wegdraaide naar de aarde. Dat moment veranderde er voor Peter Westbroek (achteraf gezien) iets in zijn kijk op onze aarde. Voor het eerst zag toen de mensheid zichzelf. Liggend in een pikzwarte omgeving lag een klein, kwetsbaar planeetje, de aarde. Het contrast met de dode, grijze maan kon niet groter zijn.
Dit beeld, Earthrise genoemd, staat in het boek van Peter Westbroek centraal. En vormt een bruggetje om uit te leggen waar de aarde én de mensheid momenteel staat. In geologisch tijdsperspectief. De aarde bestaat 45 miljoen eeuwen (4,5 miljard jaar) en pas zeer recent loopt de mens op deze aarde rond. Zeg maar 1000 generaties. En in die zeer korte tijdspanne is de mens er in geslaagd zeer aanwezig te worden. Té aanwezig. Gezien alle verhalen over oprakende grondstoffen, te veel CO2 in de atmosfeer, uitsterven van veel soorten enzovoorts.

Een unieke planeet
Het centrale punt van Peter Westbroek is dat onze aarde een unieke planeet is. Voor zover bekend de enige plek in het heelal waarop leven is ontstaan. Peter Westbroek is geen gelovig man, dus hij moet niets hebben van een scheppingsmoment of een schepper. Integendeel, hij staat op het standpunt dat de aarde, onze aarde, alles heeft voortgebracht. Dat proces is al 4,5 miljard jaar bezig en gaat alsmaar door, 'Ouderwetse' geologen houden zich zoals gezegd bezig met geologische processen en tijdschalen. Denk ook aan vulkanen, aardbevingen, rijzen en dalen van zeebodems, plaattektoniek. Allemaal processen waar 'de mens' of andere levende wezens niet bij betrokken zijn. Tenzij als slachtoffer.

In de loop van heel lange periodes woelt de aarde als het ware zichzelf om. Bergen komen op, eroderen weer, door het bewegen van de platen verdwijnen hele werelddelen in het diepste van de aarde om er op een andere plek, veel later weer heel anders naar boven te komen.
Wat onze planeet uniek maakt is dat dit proces niet circulair is, maar eerder een spiraal. Daarmee bedoelt Westbroek dat er  in de loop van de tijd evolutie op gang is gekomen. Na elke 'omwoeling' was er weer meer ontwikkeld. Op enig moment ontstond op aarde - uniek! - leven. Dat zich vervolgens de afgelopen 3,5 miljard jaar heeft ontwikkeld. Totdat circa 10 duizend jaar geleden de mens aan zijn onstuimige opkomst begon. 

Earth System Science
Deze Engelse term wordt in het boek van Peter Westbroek uitvoerig toegelicht en uitgewerkt. In De Groene Amsterdammer formuleert Westbroek het als volgt:

Earth System Science  beschouwt onze planeet als een coherent geheel, waarbinnen alle onderdelen op elkaar inwerken - de vaste aarde onder onze voeten, de oceaan, de atmosfeer, de levende have en de civilisatie. De tijdschaal is niet een eeuw, zoals in het Global Change-onderzoek gebruikelijk is, maar omvat de volledige 45 miljoen eeuwen die de aarde heeft doorgemaakt. Dit overweldigende perspectief voegt een nieuwe dimensie toe aan ons inzicht in het civilisatieproces

Westbroek hamert er op dat Earth System Science feitelijk de geologie voorbij is. In ESS wordt de planeet als geheel beschouwd, inclusief alles wat daarop sinds het ontstaan 4,5 miljard jaar geleden is ontstaan. Dus alle "levende have", de beschaving, effecten op de atmosfeer enzovoorts.

Gezien vanuit de Earth System Science is het leven een middel dat de differentiatie van de aarde voortdurend versnelt. Hetzelfde geldt voor het civilisatieproces. De spectaculaire proliferatie van werktuigen, gedachten, communicatiemiddelen, kunstwerken en instituties vergroot de complexiteit van deze planeet met een snelheid die in de hele aardgeschiedenis zijn weerga niet vindt. Daarom is het civilisatieproces ook geen autonome creatie van de mensheid, maar een product van de hele aarde. Wij zijn aarde en de hele planeet neemt deel aan de civilisatie. Primair is het de aarde die civiliseert, en niet de mensheid.

Een gokkast
Het artikel van Peter Westbroek in De Groene is een zeer korte samenvatting van zijn boek. Maar tevens een aanvulling daarop. Dit najaar verschijnt een herdruk, met een nieuw hoofdstuk. In dat hoofdstuk introduceert hij het beeld van een gokkast. Een gokkast om aan te geven dat wij als mensheid op een cruciaal punt staan. Een kantelmoment. We leven in een tijd waarin we tot het besef moeten komen dat we verkeerd bezig zijn. In het artikel staat een tekening van een gokkast, die opgeven wordt door een roze wolk. In de herdruk van zijn boek zal die tekening opgenomen worden.

In het centrum van mijn tekening staat een gokkast. Daaruit blijkt meteen al dat de modernistische maatschappij het karakter van een casino heeft.  Het gaat maar om één ding: met zo weinig mogelijk kosten een zo groot mogelijke hoeveelheid geld in de wacht te slepen.

Maar zijn gokkast is een bijzonder type. Er komt meer geld uit als er in ingegooid wordt.

Het lijkt wel een perpetuum mobile, zo'n apparaat dat eeuwig door kan draaien op een minieme hoeveelheid energie. Eeuwenlang hebben de knapste geleerden geprobeerd om op die manier, uit het niets, energie te produceren. Maar helaas, inmiddels is de eerste hoofdwet van de thermodynamica tussenbeide gekomen. Daaruit volgt dat het hele modernisme gebaseerd is op een bijgeloof, namelijk dat je geld, of liever waarde, kunt maken uit niets.

Die wolk stelt het dominante, modernistische wereldbeeld voor. Daarmee bedoel ik de geestelijke oriëntatie die ervoor zorgt dat het bijgeloof in brede kring wordt geaccepteerd.

Voordat ik het geheim van de gokkast prijsgeef, moet ik nog wijzen op een belangrijk detail. In het hart van de machine - door het ruitje kunnen we er nog net iets van zien - bevindt zich een dubbele spiraal van wetenschap en technologie. () Deze spiraal is zo belangrijk voor de gokkast omdat al die innovaties het modernistische regime zijn ongelooflijke dynamiek verlenen en in staat stellen almaar door te groeien.

Het geheim van de gokkast
Het antwoord is dat zich een verborgen waardebron in de gokkast bevindt waaruit de hele machinerie kan putten. Die bron is de aarde, want die levert de energie, de grondstoffen, het water, de lucht, de levende have, de ondergrond en het milieu waarvan de hele modernistische onderneming afhankelijk is. En de eigenaar? Dat is de gokkast zelf, de modernistische civilisatie met heel haar organisatie, machtsstructuur en wereldbeeld. Het modernisme eigent zich de aarde toe, zuigt hem leeg om zelf almaar verder op te kunnen zwellen. Wat er van onze planeet overblijft, is een zielige globe van papier-maché, gips en drukinkt. Op de tekening is zelfs geen planeet meer te zien. Waarschijnlijk hebben ze de globe veilig opgeborgen in de gokkast.


Hoop
Iedereen die inmiddels denkt te weten dat Peter Westbroek een pessimistisch man is, die weinig vertrouwen (meer) heeft in de mensheid, vergist zich. In hetzelfde artikel (en straks in de herdruk) staat een tweede tekening van zijn hand. Een paddenstoel-achtige rood-groene wolk. Die meteen aan de explosie van een kernbom doet denken. Maar het is een bijzonder type. In deze tekening probeert Westbroek de evolutie van de aarde te laten zien.
Van het begin tot waar we nu staan. De aarde is op de tekening het groene gras. Waaruit alles is geëvolueerd. Over een heeeeeeeeeeel lange periode; daarom is de steel van de paddenstoel onderbroken. Op zeker moment ontdekte de mens het vuur en leerde dat te beheersen. "Iets" later verliet de mens het tijdperk van jagen en begonnen we akkers te bewerken. Kort daarna, in geologische zin, betraden we in de 16e/17e eeuw het tijdperk dat hij aanduidt als het modernisme. Het tijdvak dat de moderne wetenschap opkwam. Die steeds meer, en in een steeds sneller tempo, nieuwe technologieën bracht. Momenteel zitten we op de toppen van de wolk. Die er niet voor niets als een explosie uitziet. We staan op een kantelpunt. Links of rechtsom zullen we onze drang naar meer meer meer moeten intomen. Bijstellen. Ons aanpassen. Gelukkig ziet Peter Westbroek lichtpuntjes. Die hij in zijn tekening als kleine groene stipjes op die grote wolk neerzet. Maar ondanks die lichtpuntjes is er ook scepsis. Hij moet het nog zien.

Nu zien we op de rand van de paddenstoel overal groene symbiose-vlekjes opduiken. Terwijl de gokkast zijn geld blijft spuwen, ontdekken wij het milieu, de mondiale overbevolking, de grenzen aan de groei, de opwarming van de aarde, te veel om op te noemen. Groene bewegingen verschijnen op het toneel, alternatieve energiebronnen komen in zwang en het Global Change-programma gaat van start. Maar het modernisme laat zich niet gemakkelijk verjagen; top op de dag van vandaag blijft het de baas. Wereldomspannende afspraken om de opwarming van de aarde een halt toe te roepen worden massaal ontdoken. De mondiale angst grijpt om zich heen. Duurzaamheid duikt op als een nieuw modewoord, maar geen mens begrijpt precies wat we daaronder moeten bestaan. Willen wij alleen het leven van toekomstige mensengeneraties veiligstellen? Maar zo'n idee is weer antropocentrisch'zo schuiven we de aarde opnieuw naar de tweede plaats. Eén ding is duidelijk: het modernisme van weleer verliest aan cohesie en onder de mensen heerst verwarring.

Verwarring?
De verwarring waar Westbroek over rept zat ook in de discussie die leidde tot het logo dat nu als hét logo voor Oefenen voor een andere tijd door het leven gaat.
In het alternatieve logo (hiernaast) neemt de mens een heel andere plaats in. Meer bewust van zijn of haar plaats. Deze mens weet dat hij op aarde alleen kan overleven door goed te blijven balanceren. Lukt dat niet, dan donderen we er als mens vanaf. En zal de aarde zonder ons vrolijk haar rondes rondom de zon blijven draaien.
Op het andere logo staat de mens als ruler of the universe; althans van de aarde. Want die persoon draagt de wereld op haar hoofd. En als dat niet meer lukt dan valt de aarde in duizend gruzelementen uit elkaar en blijft die vrouw doorleven. Naïef. Stom. Dom. Aanmatigend. Typisch modernistisch gedacht.

Wat te doen?
Er zijn verschillende uitdrukkingen om aan te geven dat je als mens vast moet houden aan eenmaal genomen besluiten. En dat je daarvan pas afwijkt als er erg belangrijke redenen zijn. Iets dergelijks is hier ook aan de hand. Never change a winning team. Het oorspronkelijke logo handhaven we, en dit kijkje binnen de keuken is alleen relevant om de boodschap van Peter Westbroek te illustreren. Waarvan acte.

Klik hier voor een ander artikel over Peter Westbroek (Bewonderen, verwonderen).

Hans van Duijnhoven

Zeven sprekers over aspecten van 'het oefenen'

Een andere tijd?

Oefenen voor een andere tijd is een complex thema. Het is om te beginnen maar de vraag of er een andere tijd aanbreekt. Velen weten of geloven dat onze huidige malaise van voorbijgaande aard is of zal zijn. Over enige tijd trekt 'de economie' aan, gaan we met z'n allen weer meer consumeren, ontstaan er nieuwe banen, hebben we een iets dikker gevulde portemonnee en het vliegwieleffect zorgt ervoor dat we in 2015 met ons allen verbaasd terugkijken op die treurige jaren van 2008 tot 2014. Wie weet?

Een andere tijd!
Aan de andere kant zijn er waarschijnlijk veel meer mensen die weten of geloven dat de problemen waarmee we nu als samenleving zitten opgescheept niet van voorbijgaande aard zijn. Integendeel: het 'oude model' is op. Er is een andere maatschappij aan het ontstaan. Niemand kan precies uitleggen hoe die andere tijd er uit zal zien, maar dat die af zal wijken van het model dat we kenden tot pakweg 2008, weten, beter voelen ze aan. En zij weten en hopen dat die andere tijd op een bepaalde manier ook 'beter' zal zijn dan het uitgeleefde systeem waarin we nu nog 'ronddwalen'.


Doe iets! - Go, make something happen
En in die grote groep zijn er her en der mensen die - om het met het jaarthema van de Noord Oost Brabantse Bibliotheken te noemen - aan het oefenen zijn. Die niet langer passief aan de kant willen blijven staan. Mopperend. Afgevend op 'de regering', 'die zakkenvullers', 'achterlijke konijnen' enzovoorts. Nee, die handelen naar de boektitel van die Franse diplomaat: Doe er iets aan!

Een ander motto zou kunnen zijn: Go, make something happen. De lijfspreuk van de Amerikaan Seth Godin. Die al weer jaren geleden een boek-"je" schreef over TRIBES, stammetjes. Zoek gelijkgestemde zielen, vorm een groep, werp je op als leider en ga iets doen. Samen.

De weg kwijt?
Ook voelen zij aan dat het heil niet van boven zal komen. Regeringen, bedrijven, organisaties hebben de afgelopen jaren te veel krediet verloren. Minister-president Mark Rutte beloofde in verkiezingstijd iedereen duizend euro netto en wordt sindsdien door velen niet meer serieus genomen.Albert Heyn bezoedelt zijn positieve imago door zijn goedkopere producten te realiseren over de rug van toeleveranciers. Alle marketing boys en girls kunnen echter niet langer verhullen dat het bij AH - tegen de tijdeest in - nog steeds om de zwarte cijfers onder de streep gaat en dat alle beleden People Planet Profit-doelen slechts praatjes zijn.

Algemene beschouwingen en troonrede
Opmerkelijk dat regering noch parlementsleden amper bezig zijn met dit onderwerp. Het gaat weer over koopkrachtplaatjes, korten op pensioenen, voldoen aan de Europese regels enzovoorts. En het nieuwe element dat de regering inbracht in het debat - de participatie maatschappij - wordt om verkeerde redenen naar voren geschoven. Het moet geld op leveren. Het had een mooie oproep aan ons allen kunnen zijn om te gaan oefenen. Maar nu voelt iedereen op zijn of haar klompen aan dat het alleen maar is bedoeld om onze welvaartsstaat nog meer uit te kleden. Of zoals trendpsycholoog Tom Kniesmeijer recent twitterde:

Grootste verschil tussen Troon- & #TrendRede? Wij zeggen dat mensen steeds meer zelf doen, de regering dat we meer moeten doen.

Grote onderwerpen die niet aan bod komen
In Den Haag heeft niemand het over de snelheid waarmee wetenschap en technologie nieuwe dingen op ons afvuren. Zaken die grote impact gaan krijgen op onze samenleving. Niemand heeft het in Den Haag over de komst van zelflerende robots. Die veel werk overbodig zullen maken. Doorbraken in de medische wereld waardoor we gemiddeld nog veel ouder zullen worden. Een samenleving waar in de toekomst voor veel mensen geen betaalde banen meer in het verschiet liggen. Niemand start het debat op over een herverdeling van inkomen. Het invoeren van een soort basisinkomen. Vele miljarden euro's vrijspelen door gigantische bureaucratische molochs- die onder meer mensen achter de vodden zitten die geen betaalde baan (meer) kunnen krijgen - domweg af te breken. Een minder wantrouwende overheid. Kinderen niet langer opleiden voor een bepaalde baan, maar klaarstomen voor het leven. Of een debat voeren over Hoeveel is genoeg?

Zeven sprekers, veel aspecten
De komende maanden spreken zeven personen over aspecten van dit brede thema. Iedereen die kans ziet alle bijeenkomsten bij te wonen zal ervaren dat het inderdaad een breed thema is. Anderzijds staan de meeste bijeenkomsten op zichzelf; wordt tijdens zo'n lezing een bepaald onderdeel behandeld dat alleen voor iemand interessant is die meer wil weten over pater Jan van Kilsdonk of dé komst van (zelflerende) robots. Anderzijds is het niet verkeerd om u zelf een jaar lang in deze materie onder te dompelen. Waarschijnlijk worden we allemaal oefenaars. Voor een andere tijd.

Hieronder worden alle sprekers en onderwerpen naar voren gehaald.

Auke van der Woud
Alhoewel er deskundigen zijn die stellen dat er de laatste jaren verrassend weinig écht fundamentele ontdekkingen zijn gedaan, zal bijna iedereen die een beetje rondkijkt instemmen met de opmerking dat veranderingen en 'nieuwe dingen' de laatste jaren steeds sneller op ons afkomen. En het tempo blijft toenemen. Onze 21e eeuw lijkt op een bepaalde manier op de 19e eeuw. Een eeuw waarin voor de meeste mensen op bijna alle terreinen van het leven erg grote veranderingen werden gerealiseerd. Vervoer, werk, wonen, gezondheid, opleiding. Alles veranderde. Maarten van Rossem noemde het in 'zijn' Maarten onlangs (nummer 5/2015) de 'wonderbaarlijkste' eeuw uit de hele menselijke geschiedenis. Zelden werden mensen met zoveel veranderingen geconfronteerd. Meer als nu, in de 21 eeuw. Hij heeft een punt.

We hebben gemeend historicus Auke van der Woud uit te nodigen voor een lezing. Hij is de auteur van een drietal goed geschreven boeken over de 19e eeuw. Waarin hij duidelijk maakt wat er in die honderd jaar is veranderd. Hij illustreert dit door talloze voorbeelden uit de meest verrassende sectoren en gebieden van het leven in Nederland op te voeren.
Ook schetst hij heel duidelijk dat het leven voor veel mensen in die 19e eeuw geen pretje was. En dat had niet alleen te maken met het ontbreken van een toilet of een douche. Nee, veel 'eenvoudige' mensen leefden een redelijk miserabel leven. Werden niet oud, en waren vooral in de tweede helft van de 19e eeuw het slachtoffer van sociale wantoestanden.
Op zijn sterfbed waarschuwde een andere historicus ons voor het gevaar dat we in de 21e eeuw zouden terugzakken naar 19e eeuwse toestanden. Deze Tony Judt stipt dit in zijn 2010 verschenen Het land is moe aan.

Auke van der Woud – 19e eeuw revisited?  
Van der Woud, historicus en schrijver van prachtige boeken over de 19e eeuw, gaat in op overeenkomsten en verschillen tussen die tijd en onze, snel veranderende 21e eeuw.
Zondag 20 oktober 2013 – 14.00-16.00 uur – Groene Engel, Kruisstraat 15, Oss

Tom Kniesmeijer
Sinds enige jaren zet Tom Kniesmeijer zichzelf neer als trendpscyholoog. Een mooi woord. En het klopt ook wel. Hij adviseert uiteenlopende bedrijven en instellingen over 'de toekomst'. Welke trends ziet hij op ons afkomen en hoe zouden zij zich daartoe kunnen verhouden. Al weer vier jaar geleden verwoordde hij in het boek Seizoenen van de tijdgeest dat onze samenleving periodes van vijf tot zeven jaar kent die qua 'sfeer' hetzelfde karakter hebben: optimistisch, negatief, afwachtend, angstig of hoopvol. Hij vergelijkt zo'n reeks aaneensluitende jaren met seizoenen. Die elkaar ook opvolgen. Dus komt na een lente een zomerperiode van 5 tot 7 jaar; waarna de herfst begint. In 2009 constateerde hij terecht dat we aan het eind van de jaren nul in een winter zaten. Maar hij kondigde toen (in 2009) een lente aan. Hij zag - rasoptimist die hij is - al lentesignalen. Dat zag hij echter verkeerd. Kort daarna viel Balkenende IV en kwam Rutte I, met als gedoogpartner de PVV. En werd meer en meer duidelijk dat die bankencrisis tóch meer impact had op het normale leven als velen dachten.

In die periode bedacht Tom Kniesmeijer iets nieuws: de TrendRede. Hij nodigde collega-trendwactchers uit om samen met hem een keer per jaar een TrendRede samen te stellen. Een poging te duiden waar we als samenleving naartoe op weg zijn. De eerste verscheen in november 2010, de volgende drie werden op de tweede dinsdag van de maand september uitgesproken en online gezet. Inderdaad: één week voor de Troonrede.
In 2012 kondigden de dames en heren in de TrendeRede 2012 'de Burger van Stavast aan'. Een man of vrouw die ergens voor gaat staan. Die tot de conclusie komen dat er 'iets' anders moet gebeuren. Niet meer op anderen willen wachten. Nu ruim twee jaar later zien we dit soort mensen overal om ons heen. En benoemen we dat binnen de Noord Oost Brabantse Bibliotheken als Oefenen voor een andere tijd.
Tom Kniesmeijer heeft ons in de regio Noord Oost Brabant in de gaten, want we worden door hem in de TrendRede 2014 opgevoerd:

Bibliotheken in Brabant zijn ondertussen een lezersprogramma begonnen dat ‘oefenen voor een andere tijd’ heet. Een passende titel.

En in de slotalinea staat het volgende:

Ons land heeft een bloeiende economie, onwaarschijnlijk veel slimme mensen en een fantastische infrastructuur. Overal in Nederland ontstaan verrassende dwars - verbindingen en nieuwe ecosystemen. De stroom verbreedt zich. Een stuwmeer aan innovaties wacht op doorbraak. Mensen zijn aan het oefenen, ze bereiden zich voor op een nieuwe tijd, vanuit hun eigen energiebron.

Genoeg reden om Tom Kniesmeijer uit te nodigen. Hij spreekt op donderdag 31 oktober 2013 in de bibliotheek Veghel over 'zijn' TrendRede en het jaarthema.

Klik hier voor meer info


Henny van der Pluijm
De meest onbekende naam in het rijtje sprekers is Henny van der Pluijm. Toch komt hij met een zeer opmerkelijk standpunt. Dat opgesloten zit in de titel van zijn dit voorjaar verschenen boek 'Rechten en plichten voor robots'. Als psycholoog loopt hij ruim dertig jaar rond in de ICT-wereld en weet vanuit die achtergrond dat we in het Westen aan de vooravond staan van de massale komst van zelflerende robots. Geen grasmaaiers, lassers of stofzuigers. Nee, er komen op korte termijnen in de meest uiteenlopende sectoren 'apparaten' die zelflerend zijn. Robots die ingereld worden voor en bepaalde omgeving, daarin geplaatst worden en op basis van opgedane 'ervaringen' of 'impulsen' in staat zijn zichzelf bij te sturen. Het klinkt futuristisch, neigt naar science fiction, maar 'ze' komen er aan.


Toevallig is de VPRO dit najaar begonnen met het uitzenden van een Zweedse tv-serie over een samenleving waarin dit soort Real humans voorkomen. En daarin wordt maar al te duidelijk dat dit soort wezens ons allen dwingen na te denken over ethische, morele, politieke en sociale aspecten. Henny van der Pluijm bepleit dat we NU (nu het nog kan) na gaan denken over het aanpassen van onze wetgeving  (ondertitel: Burger ze in nu het nog kan!). Want binnen no time zullen (uiteindelijk) rechters zich moeten uitspreken over 'dingen' die die robots (verkeerd) doen. En dan komt meteen vragen om de hoek als: wie is verantwoordelijk, wie moet er bestraft worden, hoe.

In een ander boek over dit onderwerp, van Marcel Heerink, wordt dit onvoorstelbare als volgt gebracht:

Het gaat gebeuren, mensen. U vroeg zich af waar die robots bleven, nou, u zult het weten. Alle mogelijkheden van robots stijgen in een tempo dat vergelijkbaar is met de stijging van het aantal MB's van een USB-stick in de afgelopen jaren. Dat betekent niet dat we praten over tien jaar of vijf jaar, maar over drie jaar. Dan domineren robots onze samenleving.

Ach, het ging met computers ook ineens heel snel. En ook met internet. En uiteindelijk met mobiele telefoons. En tablets. Hoeveel tablets zag u drie jaar geleden om u heen? En nu?

Dus waarom niet?

Kortom, zet u schrap. (pagina 81)

Henny van der Pluijm – Rechten en plichten voor robots
Er blijken echt zelflerende robots aan te komen. Volgens psycholoog en informaticus Van der Pluijm wordt het tijd om ons dat te realiseren en na te denken over de implicaties.
Zondag 17 november 2013 - 14.00-16.00 uur – Groene Engel, Kruisstraat 15, Oss


Alex Verburg
Schrijver Alex Verburg sprak ruim zestig uur met pater Jan van Kilsdonk (1917-2008). Enkele jaren voordat hij stierf. De weerslag van die gesprekken kwam terecht in het begin 2013 verschenen boek Pater van Kilsdonk : raadsman in delicate zaken. Aangezien Jan van Kilsdonk in de plaats Zeeland (in Noord Brabant) is geboren sprak Alex Verburg op uitnodiging van de bibliotheek op 25 april in Zeeland. Een memorabele avond. Aanwezig waren velen die hem nog als kind hadden gekend.

Alex Verburg slaagde er in velen te ontroeren. Dat had te maken met een mix van de woorden van Van Kilsdonk en de manier waarop Alex Verburg die fragmenten aan elkaar praatte en voorlas.
Pater Jan van Kilsdonk verhuisde samen met zijn vader en broers van Zeeland naar Oijen. Die plaats verliet hij na de middelbare school. Ging naar het seminarium en kwam uiteindelijk in Amsterdam terecht. Binnen de katholieke kerk werd hij voor de machthebbers een pain in the ass. Zeer kritisch. Deed dingen die bisschoppen en de curie in Rome niet zagen zitten. Hij kwam op voor mensen aan de zelfkant van de samenleving. Een volstrekt unieke man, die handelde vanuit hoogstaande morele principes. Ging niet voor eigen glorie en faam. Integendeel. Door zijn deemoedige opstelling veroverde hij vele harten.

Anno 2013 zou je kunnen zeggen dat Jan van Kilsdonk een 'kantelaar' was. In zijn tijd. Binnen de katholieke geloofsgemeenschap. Die voor bepaalde waarden stond en die voor anderen 'voorleefde'. Het woord 'kantelaar' is afkomstig van de Rotterdamse hoogleraar transistiekunde Jan Rotmans. Die in april van dit jaar in Tegenlicht opmerkte dat hij met 'vijf kantelaars' in Nederland een (ongekende) transitie op gang zou kunnen brengen.

Alex Verburg hebben we gevraagd of hij in december 2013 in een lezing aan wil geven wat Jan van Kilsdonk zo uniek maakte en hoe hij in onze huidige tijd zou hebben gestaan, gedacht en gehandeld. Aangezien dat niet meer kan, want hij is er niet meer, hebben we Alex Verburg gevraagd een tiental deugden in zijn verhaal mee te nemen. Deugden die door de Engelse filosoof Alain de Botton in februari van dit jaar zijn voorgesteld. In Ten virtues for the modern age doet hij een voorstel. Welke deugden doen er in deze tijd toe. Onze tijd. Vol onzekerheid. Grote veranderingen. Dat zijn - evident - andere deugden als in de jaren vijftig (deemoed, gehoorzaamheid) of de jaren zestig/zeventig (opkomen voor je zelf, vrijheid).

Alex Verburg – Pater Van Kilsdonk als kantelaar
Pater Van Kilsdonk was een ‘kantelaar’ binnen de katholieke kerk. Zijn biograaf, Verburg, zal ingaan op deugden en waarden van waaruit de pater handelde. Relevante deugden voor nu?
Zondag 15 december 2013 - 14.00-16.00 uur – Groene Engel, Kruisstraat 15, Oss

Marli Huijer
Iedereen die oefent weet dat dit alleen zinvol is als je volhoudt. Doorzettingsvermogen hebt. Je de kracht hebt om door te zetten. Discipline. Toevallig verschijnt in oktober van dit jaar een boek met deze titel. En de ondertitel maakt duidelijk dat de schrijfster van dit boek, filosoof Marli Huijer, uitgenodigd moest worden om in Oss te komen spreken: Overleven in overvloed.

In westerse samenlevingen heerst een overvloed aan voedsel, drank, consumptieartikelen, belevenissen en keuzemogelijkheden. Paradoxaal genoeg vraagt dat meer dan ooit om discipline. En juist daarvoor zijn we huiverig. We willen vrij en ongehoorzaam kunnen zijn. In Discipline beschrijft filosoof Marli Huijer de gevolgen van de in de jaren zestig ingezette de-disciplinering. Wij moeten opnieuw nadenken over die verfoeide discipline. Een zoektocht naar een keurslijf dat onze vrijheid juist vergroot.


Marli Huijer past perfect in deze reeks. Té meer daar een paar jaar eerder verschenen boek (Ritme : op zoek naar een terugkerende tijd) daar ook mee te maken heeft. De redactie van het Psychologie Magazine had dit ook in de gaten en vroeg haar voor het septembernummer om een hoofdstuk uit haar nieuwe boek tot een artikel om te werken. Klik hier voor een artikel over dit stuk, Grand Theft Auto 5, de komst van De Correspondent en andere zaken die hiermee samenhangen.

Marli Huijer – Discipline : overleven in overvloed
In onze tijd van overvloed is het moeilijk alle verleidingen te weerstaan. Filosoof Marli Huijer bepleit dat we in ons leven meer ritme en discipline inbouwen.
Zondag 19 januari 2014 - 14.00-16.00 uur – Groene Engel, Kruisstraat 15, Oss


Christien Brinkgreve
In 2012 verscheen van deze socioloog Het verlangen naar gezag : over vrijheid, gelijkheid en verlies van houvast. In dit prettig en vlot geschreven boek worden veel zaken aangesneden die te maken hebben met het dilemma dat 'we' als mens aan de ene kant vrij willen zijn (om te doen en laten wat we willen), maar dat we er aan de andere kant steeds vaker tegenaan lopen dat in dit land veel gezagsdragers (mensen én instituten) niet meer in staat zijn op te treden als het nodig is.

Kort door de bocht geformuleerd staan té veel mensen op het standpunt dat er aan henzelf weinig tot niets mankeert, maar dat gezagsdragers op verschillende terreinen des levens op moeten treden tegen 'de ander', die overduidelijk niet correct door het leven gaat.

Meer dan een dilemma. Een gezagscrisis van jewelste. Waaraan iets gedaan moet worden. Maar, helaas, de tijd dat dé regering, of dé politie, of dé leerkracht met gezag kon optreden, naar hen werd geluisterd is voorbij. Dus zullen de noodzakelijke bijsturingen nooit meer als een fait accompli over de samenleving kunnen worden uitgerold. Nee, het zal langzaam gebeuren; kleinschalig. Her en der wel, soms niet. Er zal kortom overal in Nederland geoefend moeten worden. Door gezagsdragers om een deel van hun gezag te herstellen. En door burgers die er langzaam aan moeten wennen dat het gezag een deel van haar oude macht terugwint. En zich realiseren dat dit terugveren uiteindelijk ook voor vrijheidminnende burgers niet altijd verkeerd hoeft te zijn.
Toen Christien Brinkgreve instemde om in Oss een lezing te verzorgen gaf ze aan dat er in 2014 een nieuw boek zal verschijnen, waarin ze voortborduurt op dit thema en Het verlangen naar gezag.

Christien Brinkgreve – Het verlangen naar gezag
Sociologe Christien Brinkgreve gaat op zoek naar vormen van gezag die beter werken in de veranderende verhoudingen. Want bevrijding zonder houvast geeft weinig meer dan leegte.
Zondag 16 februari 2014 - 14.00-16.00 uur – Groene Engel, Kruisstraat 15, Oss

Henk van Tuinen
Af en toe verschijnen boeken waarin een groots idee wordt neergezet. Zo groot dat de meeste mensen het al snel wegwuiven. "Dát is niet haalbaar!" Of: "Hoe haalt hij het in zijn hoofd". Waarna overgegaan kan worden tot de orde van de dag. En is die lastige vlieg lekker dood gemept. Zoiets zou gemakkelijk kunnen gebeuren met het voorstel dat econoom Henk van Tuinen in zijn in oktober verschenen Ons land kan menselijker : naar een economie die de samenleving verbetert neerlegt.

Het idee dat Van Tuinen poneert heeft te maken met zijn kijk op de huidige samenleving. Die hij als econoom aan het einde van zijn carrière (hij is van 1946) in de eerste zes hoofdstukken ontvouwt. Hij is als econoom terecht gekomen in een bepaald (klein) kamp. Economen die tot het besef zijn gekomen dat de mens geen rationeel wezen is. Die inmiddels weten dat hersenonderzoekers en gedragspsychologen weten dat we als mens vooral gestuurd worden door onze impulsen, onbewuste, 'apenbrein', Systeem 1 of hoe je het ook wilt noemen. Een mens is geen homo economicus. Die altijd, overal dingen afweegt voor te handelen. Integendeel. Slechts heel af en toe denken we bewust na. Meestal handelen we impulsief, op 'ons gevoel'. En daar is an sich niets verkeerd aan. Alleen. Alleen constateert Henk van Tuinen terecht dat er in onze samenleving een kracht werkzaam is die daar op een gigantische manier misbruik van maakt. Hij doelt op de reclamebrancche. En in haar verlengde de marketing- en PR-'industrie' die ons doorlopend bestookt met 'boodschappen'. Doe dit! Koop dat! Onderneem dat! Ook stipt hij even kort de begrippen 'framing' en 'spin' aan. Het gaat om honderden miljarden euro's. Allemaal bedoeld om ons 'iets' te laten doen. Kopen, afnemen, ondernemen.

Daar zou op zich nog niet zoveel verkeerd aan zijn, want het genereert economische bedrijvigheid, activiteit, omzet, werkgelegenheid. Maar Henk van Tuinen weet ook dat we in het Westen onze uitbundige consumenten life style zullen moeten gaan aanpassen. 'De aarde' trekt het niet langer. Consuminderen. Anders aan gaan kijken tegen dingen kopen, bezitten. In dat licht bezien moet er nagedacht worden over 'de reclamebranche' en daarmee samenhangende machten. Hij is realist genoeg om te weten dat er geen (internationaal) verbod op reclame kan nog zal komen. Dus bepleit hij iets anders. De komst van een 'Ontplooiingsfonds'. Een orgaan dat bij wet wordt opgericht. Waarover de politiek niets te zeggen heeft. Noch andere belanghebbenden. Een fonds waaruit mensen en instellingen geld krijgen die met een zinvol voorstel komen om 'iets' te doen tegen de massale propaganda en manipulatie van de reclamewereld.
Voorbeeld: het is inmiddels volstrekt normaal geworden om een flesje drinkwater te kopen. Thuis of in een horecagelegenheid. Duur, dat wel. Maar wel een echte brand. Terwijl aan de andere kant (ook) bijna iedereen weet dat gewoon kraanwater net zo goed is. Sterker: dat je een dwaas bent om zo'n duur gebracht product af te nemen. Toch doen we het massaal.Dilemma: veel productiviteit, omzet, werkgelegenheid versus milieuschade, zinloze consumptie.

Iedereen die even over het idee van Henk van Tuinen wil nadenken, zal al gauw moeten concluderen dat de impact van zijn voorstel immens is. Veel zaken in de maatschappij overhoop zal halen. Ajax kan weer kampioen van Europa worden. Of PSV. Commerciële tv verdwijnt. Gratis content, passé. Google docs en gMail, over en uit. DWDD heeft amper gasten meer. Kranten worden de helft dunner.

Of. Of de hoeveelheid boodschappen neemt de eerste jaren alleen maar toe. Voor- en tegenstanders van fleswater en kraanwater boksen tegen elkaar op. Reclames voor prachtige bolides versus de weelde om juist geen auto nodig te hebben. In praatprogramma's zitten alleen gasten die niets te verkopen hebben. Een saaie wereld? Een andere wereld.

Henk van Tuinen - Ons land kan menselijker
Deze econoom weet dat mensen geen rationele wezens zijn en van alle kanten bewerkt worden om 'iets' af te nemen. Hij doet voorstellen om Nederland menselijker te maken.
Zondag 16 maart 2014 - 14.00-16.00 uur – Groene Engel, Kruisstraat 15, Oss

Samenvattend
Een historicus vergelijkt onze jaren met een andere, dynamische tijd. Een psycholoog ziet overal oefenende mensen. Een andere psycholoog wil dat we na gaan denken over de komst van slimme robots. Een schrijver heeft het over deugden en waarden door een link te leggen met een inmiddels overleden 'kantelaar'. Een filosoof wenst ons discipline (en ritme) toe in een tijd van overvloed. Een sociologe houdt ons voor dat gezag tóch niet zo verkeerd is als vrijheidslievende burgers denken. En een econoom komt met een voorstel om ons land menselijker te maken. En bij alle verhalen moet u steeds voor ogen houden dat wij als mens ons tot die ontwikkelingen zullen moeten gaan verhouden. Noem het oefenen. Voor een andere tijd.

Hans van Duijnhoven

Filmpje - Tom Kniesmeijer

Op donderdag 31 oktober 2013 sprak trendpsycholoog Tom Kniesmeijer op verzoek van de bibliotheek in de bibliotheek van Veghel over Oefenen voor een andere tijd en de TrendRede 2014. Lezers van Stavast zaten tussen het publiek. Collega Jan de Waal maakte onderstaand verslag.



Klik hier voor alle filmpjes

Homepage filmpjes

Vanaf deze plek kunt u doorklikken naar filmpjes die gemaakt zijn rondom het thema Oefenen voor een andere tijd


Tom Kniesmeijer    

Auke van der Woud

Henny van der Pluijm

Alex Verburg

Marli Huijer

Christien Brinkgreve


Algemene inleiding

De opnames van de middag met Henk van Tuinen zijn helaas verloren geraakt.

Filmpje - Auke van der Woud

Op zondag 20 oktober 2013 sprak historicus Auke van der Woud op verzoek van de bibliotheek in de Groene Engel in Oss over Oefenen voor een andere tijd en of de 19e eeuw op een bepaalde manier niet zou kunnen terugkeren. Van der Woud heeft veel geschreven over deze eeuw: Het lege land : de ruimtelijke orde van Nederland 1798-1848, Een nieuwe wereld : het ontstaan van het moderne Nederland . Collega Jan de Waal maakte onderstaand verslag en promofilmpje.







Klik hier voor alle filmpjes

Filmpje - Algemeen

Klik hier voor alle filmpjes