Op dinsdag 25 februari 2014 geeft hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans op verzoek van ‘Udenaar de toekomst', het Brabants Dagblad en de Noord Oost Brabantse Bibliotheken in theater Markant in Uden zijn visie op onze toekomst.
Het persbericht gaat als volgt verder
In zijn ogen is onze tijd geen tijdperk waarin zoals altijd veranderingen plaatsvinden, maar zitten we in een verandering van tijdperk. Eens in de 150 tot 200 jaar ontstaat een radicaal andere samenleving. Jan Rotmans weet dat we in zo’n tijdperk terecht zijn gekomen. Aangedreven door razendsnelle technologische ontwikkelingen en alle crises (meervoud) waar de mensheid een antwoord op moet zien te vinden. Een belangrijk kenmerk van onze huidige tijd is dat de veranderingen van onder af komen en dat veel gevestigde instellingen, bedrijven en organisaties zich tegen deze veranderingen verzetten of moeite hebben zich aan te passen.
Duidelijk wordt meteen dat Jan Rotmans niet bang is voor grote woorden. We zitten in een verandering van tijdperk. Een oud model wordt als het ware afgedankt, loopt op haar end. En een nieuw komt bovendrijven.
Vaak wordt in dit verband gesproken of geschreven over een nieuw paradigma, maar Jan Rotmans gebruikt als 'nuchtere' Rotterdammer een ander woord: tijdperk.
Maar dat is allemaal semantiek. Jan Rotmans weet dat we midden in een transitieperiode zitten. Die lang zal duren en veel ongemakken met zich mee zal brengen. Maar hij is wel een optimist die ook weet dat er veel kansen zijn. Op allerlei terreinen des levens, maar zoals altijd gaan veranderingen gepaard met pijntjes, ongemak, zaken die schuren.
Vervolg persbericht
Uden en omgeving mag trots zijn dat Jan Rotmans in deze contreien een lezing wil verzorgen. Hij is een veelgevraagd spreker; in binnen- en buitenland. Jan Rotmans is als typische Rotterdammer verbonden aan de Erasmus Universiteit en staat aan de wieg van het nieuwe wetenschapsgebied dat zich bezighoudt met transitieprocessen. In april 2013 kreeg hij landelijke bekendheid door een optreden in het tv-programma Tegenlicht, waarin hij veertig minuten lang zijn verhaal kon vertellen. In die uitzending bezigde hij het begrip ‘kantelaars’. Dat zijn mensen – niet veel – die in staat zijn een brede achterban een compleet andere weg te laten inslaan. Jan Rotmans zal de laatste zijn om het toe te geven, maar hij is zelf op zijn manier in binnen- en buitenland zo’n kantelaar. Die niet alleen een krachtig verhaal heeft maar ook over de gave van het woord beschikt.
Deze uitzending én woord wordt inmiddels op veel plekken in Nederland gebruikt om mensen er van te overtuigen dat de good old days waarin veel zaken vastlagen, iedereen wist wat en hoe te doen voorbij, out en over zijn. Het wordt tijd dat iedereen binnen een 'gemeenschap' (gezin, familie, buurt, werk, dorp, regio) zich realiseert dat de 20e eeuw echt voorbij is. Wake up, (wo)man! We leven in de 21e eeuw. Een tijd waarin een nieuw model zal ontstaan. Na 'de crisis' gaan we volgens de ontkenners van dit 'kantel'-denken weer vrolijk verder met waar we gebleven waren: werken, consumeren. We zullen in de 21e eeuw zeker blijven werken en consumeren, maar heel anders.
Veel bestuurders en leidinggevenden begrijpen (nog steeds) niet dat er een ander model aan zit te komen en proberen 'de vastgelopen motor' met 20e eeuwse technieken weer aan de gang te krijgen. "Het lukte toch ook in 19..!?" Triest is wel dat met de beste bedoelingen veranderingen worden doorgezet die niets positief bijdragen aan dat nieuwe (21e eeuwse) model, en soms zelfs tot 19e eeuwse (sociale) wantoestanden leiden.
Aan de andere kant zijn er overal binnen de maatschappij mensen die het wél begrijpen. Niet wachten op 'de politiek', 'de directeur' of een andere boven ons gestelde die aanwijzingen geeft hoe te handelen. Nee. Zij beginnen zelf in hun eigen omgeving met 'iets' anders. Waarom? Omdat ze daartoe de noodzaak voelen en merken dat het geen zin heeft op anderen te wachten. Kenmerken van deze trend: kleinschalig, lokaal, vernieuwend, lef én lol. De meeste 'kantelaars' doen het vanuit een passie en ook omdat het 'leuk' is . Leuk is - by the way - inmiddels wel een besmet woord geworden. Heeft een 20e eeuwse connotatie. Leuk ligt té dik bij een levingshouding waarin alles om MIJ draait. De ik-cultuur. "Met mij gaat het goed, maar ik maak me zorgen over de samenleving". Tja. Leuk in 21e eeuwse begrippen is dat je 'dingen' doet die je nodig acht, maar die doe je niet alleen voor jezelf. Nee, eerder voor je omgeving. Denk aan de trits: gezin, familie, buurt, dorp, plaats, regio, werk of 'club'.
In de 21e eeuw zullen meer en meer mensen binnen hun eigen tribe (= stam) 'dingen gaan doen, opzetten, initiëren. Verbindingen aangaan, leggen. En al deze initiatieven samen leiden tot dat nieuwe model. Waarvan Jan Rotmans noch andere trendwatchers precies weten hoe die er over pakweg dertig jaar uit zal zien.Nee, hij heeft een vage notie. Noem het een stip op de horizon.
TrendRede en Burgers van Stavast
In 2011 kwam een stelletje 'trendwatchers' onder leiding van Tom Kniesmeijer met de TrendRede op de proppen. Een poging om één keer per jaar als het ware een troonrede aan het Nederlandse volk te geven waarin ze uitleggen welke hoofdtrends zij zien. Inmiddels zijn er vier TrenRedes samengesteld, uitgesproken en gepubliceerd. In de tweede (van 2012) poneerden zij de 'Burger van Stavast'. Dat zijn in hun ogen mensen die gedrag vertonen zoals hierboven beschreven. In je omgeving constateren dat iets niet klopt, geen vertrouwen hebben in 'hogere machten', het wachten daarop beu zijn en daarom besluiten zelf maar te beginnen. Hun motto (met een knipoog naar, maar wel haaks op een uitspraak van Pim Fortuyn): "Ik zeg wat ik hoop en ik doe wat ik kan". Bescheiden maar wel ferm. Vertrouwen in eigen kunnen. Niet de hele wereld veranderen. Doe maar gewoon. Je naaste omgeving veranderen is ook mooi.
Vervolg persbericht
De Noord Oost Brabantse Bibliotheken werken met een jaarthema. Dat is tot de zomer van 2015 ‘Oefenen voor een andere tijd’. In dat kader worden uiteenlopende mensen, bedrijven, instellingen en organisaties naar voren gehaald die op hun manier, in hun omgeving aan het ‘oefenen’ zijn. Udenaar de toekomst is een initiatief om binnen de gemeente Uden uiteenlopende vernieuwende zaken te realiseren.
In de gemeente Uden is een club mensen bezig om nieuwe zaken van de grond te tillen. Ze doen dat (soms) onder de noemer Udenaar de toekomst. De bibliotheken in de regio Noord Oost Brabant organiseren tot de zomer van 2015 de meest uiteenlopende activiteiten, bijeenkomsten om 'oefenaars' uit deze regio naar voren te halen. Om anderen daarover te informeren. Dit blog en de lezing van Jan Rotmans maken daar onderdeel van uit.
Zoals wellicht bekend bestaat sinds het najaar van 2012 binnen de Bibliotheek Oss een zogenaamde groep Lezers van Stavast. Een groep volwassenen die zichzelf de taak hebben gegeven om wekelijks één non-fictie boek te lezen over onze gecompliceerde, sterk veranderende wereld. Ze maken een keuze uit een lijst van inmiddels (januari 2014) 220 titels. Iedere Lezer van Stavast leest andere titels, maar omdat de thema's verwant zijn kan er tijdens de vierwekelijkse bijeenkomsten over het gelezen materiaal gepraat en gedebatteerd worden. Uiteraard staat het boek van Jan Rotmans ook op deze lijst.
Tijdens de januari-bijeenkomst werd ingegaan op de zogenaamde School of Life in Londen. Motto: Good ideas for everyday life. Opgericht door filosoof Alain de Botton. Een plek waar (hoger opgeleide) mensen samen komen om te praten over uiteenlopende aspecten van (over)leven in onze hectische samenleving. De School of Life organiseert de meest uiteenlopende activiteiten. Binnen en buiten haar pand in Marchmond Street. Regelmatig plannen ze een sunday sermon in een kerk. Deze zondagse (seculiere) preek bracht na afloop van deze bijeenkomst een ander woord naar boven. Een woord uit de geschiedenislessen op school: hagenpreek.
Dat is een fenomeen uit de tijd dat het in Nederland en daarbuiten knetterde tussen katholieken en opkomende protestanten. Het midden van de 16e eeuw. Na de Beeldenstorm. Toen het overheersende katholieke geloof plaats moest maken voor protestanten. Maar in het begin van die tijd moesten protestanten soms nog stiekem plekken vinden om gezamenlijk hun geloof te belijden. Enter hagenpreken. Een voorganger kwam op een geheime plek samen, bij voorkeur achter een heg. Zodat enkele aanhangers in de gaten konden houden of de gezagdragers - die dit soort bijeenkomsten moesten zien te voorkomen - niet in aantocht waren. Uiteindelijk kwamen in het Westen van Nederland de protestanten bovendrijven en waren deze stiekeme bijeenkomsten niet meer nodig.
Vele jaren later kwam in het Zuiden van Nederland een vergelijkbare trend op. Toen onderdrukte katholieken in het Zuiden in zogenaamde schuilkerken op hun manier stiekem hun geloof gingen belijden. Tegen de wil van de overheersende protestantse gezagsdragers. Een ander woord in dit verband is generaliteitslanden. Maar hier gaat het over hagenpreken
Op een bepaalde manier kun je de lezing van Jan Rotmans afficheren als een moderne hagenpreek. Hij oreert tegen het overheersende gangbare model. Dat wordt hem niet in dank afgekomen. Er zijn veel (hoog opgeleide) mensen die met de beste bedoelingen (laten we daar maar vanuit gaan) keer op keer proberen zijn boude beweringen af te zwakken, onderuit te halen, weg te argumenteren. Dan hebben ze (helaas voor hen) een verkeerde tegenstander gekomen. Jan Rotmans is geen persoon die zich knock-out laat slaan. Integendeel. Hij blijft zijn standpunten naar voren brengen. Voert doorlopende nieuwe argumenten aan. Beroept zich niet op zijn gevoel of zo, maar is een échte wetenschapper.
Als de geschiedenis zich herhaalt (wat nooit gebeurt) dan is over een aantal jaren (zeg: tien) het verhaal van Jan Rotmans het nieuwe, overheersende geloof geworden en worden mensen als Frank Kalshoven, Marieke Stellinga of econoom Bouman weggezet als mensen die het in de jaren tien van de 21e eeuw niet of te laat zagen.
Of niet. Niemand weet hoe het zal gaan. Maar duidelijk is wel dat op dit moment (januari 2014) het geluid van Jan Rotmans niet overheersend aanwezig is in de hoofden van veel beleidsmakers, politici en andere boven ons gestelden. Tijd voor een hagenpreek.
Even voor alle duidelijkheid: de Openbare Bibliotheek afficheert hem om het debat over dit belangrijke onderwerp gaande te houden. Niet om voor te schrijven, maar om onze achterban uit te nodigen er kennis van te nemen om vervolgens een standpunt te kunnen bepalen.
Jan Rotmans zal de eerste zijn om te zeggen dat hij in dit rijtje niet thuishoort. En daar heeft hij gelijk in. De eerste vier (vijf) hebben voor grote doorbraken gezorgd. In hun tijd. Of na hun dood. Werden allen in het begin door de goegemeente weglachen, geridiculiseerd. Kwamen er argumenten om hun stelling te weerleggen. Maar op zeker moment werden hun gedachten toch gemeengoed en kunnen we ons tegenwoordig amper meer voorstellen dat we ooit op een volstrekt andere wijze keken naar de zon, het komen en gaan van soorten, ons onbewuste, energie, materie en golven.
Tegen die tijd (2050) zal ook duidelijk zijn geworden of de voorspelling van Ray Kurzweil dat we rond 2045 in staat zullen zijn de volledige inhoud van een mensenbrein (met alle aanwezige content, inclusief gevoel en 'denkkracht') up te loaden naar een 'computer' of 'de cloud. En die afzonderlijke breinen aan elkaar gekoppeld zullen worden. Waardoor een denkkracht van onvoorstelbare kracht zal ontstaan. Dan is de zin "You ain't seen nothin' yet!" echt van toepassing.
Einde persbericht
Laat u inspireren
Op dinsdag 25 februari 2014 spreekt Jan Rotmans in theater Markant in Uden. Aanvang is 19.30 uur. Entree is gratis. Om zoveel mogelijk bezoekers te verwelkomen zijn er 2 kaarten per persoon beschikbaar. Klik hier voor kaartjes.Een citaat
Na de financieel-economische crisis beginnen de echte ecologische systeemcrises rondom grondstoffen, energie en klimaat. Deze stapeling van crises is een zegen. Het biedt de enige duurzame uitweg naar radicale veranderingen van de structuur, cultuur en werkwijzen van onze maatschappelijke stelsels; van de niet-duurzame wijze waarop wij produceren en consumeren. Crises zijn de ideale voedingsbodem voor transities. Zij zullen ons laten inzien dat een orkaan door onze samenleving raast, die ons kan vernietigen. Daardoor zullen steeds meer mensen zich realiseren dat zij in het oog van de orkaan staan en zullen, als zij eruit stappen, de storm in alle hevigheid ervaren. Pas als zij uit het oog van orkaan stappen kan de machtswisseling van overheid naar burgers een feit worden en zich in al haar facetten openbaren. Dat wordt een lastige weg, zonder garanties op een succesvolle uitkomst. Maar de systeemcrises vormen paradoxaal genoeg onze hoop een duurzame toekomst. (uit zijn boek In het oog van de orkaan, hoofdstuk 2)Tegenlicht Talk: de kern van de Tegenlicht uitzending (15:58)
Een ander citaat, tot slot
Een collega reikte me onderstaand citaat aan. Van ene Gert Jan Schop, begeleider van organisaties die in een veranderingsproces zitten.
Bij geplande verandering kan beweging in gang worden gezet door het oude evenwicht (oude situatie) te ‘ontdooien’ (unfreeze) en vervolgens een nieuw evenwicht (gewenste situatie) te ‘bevriezen’ (refreeze). In de unfreeze-fase beginnen mensen zich te realiseren dat er iets gaat veranderen. De emotionele gevoelsreacties die in deze fase thuishoren zijn: twijfel, onzekerheid, ontkenning, irritatie en ongeduld. In de change-fase vindt de daadwerkelijke verandering plaats doordat duidelijk wordt wat er moet gebeuren. Het is de fase waarin men vaak goed voor ogen krijgt hoe het probleem moet worden aangepakt. Hier heersen gevoelens als perspectief, opluchting en optimisme. De refreezing-fase is ten slotte de fase van waaruit de verandering wordt bestendigd en verankerd. Zaken worden afgemaakt en in gang gezet.
Veranderingen volgens het hierboven beschreven schema hebben het karakter van een uitzondering: stabiliteit (freeze) is de norm, verandering is een afwijking van die norm en vraagt om creëren van spanning (unfreeze).
In het najaar van 2013 werd een vijftal 'kantelbijeenkomsten' met Jan Rotmans als centrale gast aangekondigd. In grote steden: Amsterdam, (natuurlijk) Rotterdam, Groningen, Hengelo en Eindhoven (tijdens de Dutch Design Week). Die bijeenkomsten werden afgelast.
Grappig (én leuk) dat ruim drie maanden later in Noord Oost Brabant Jan Rotmans zal spreken.
We afficheren deze bijeenkomst als het eerste 'kantelcollege'. Het begin van een reeks lezingen van de Noord Oost Brabantse Bibliotheken waar mensen aan het woord worden gelaten die aspecten van het 'kantelen' behandelen. In de traditie van de hagenpreken plannen we deze bijeenkomsten op onverwachte plaatsen en tijdstippen in de regio Noord Oost Brabant. Indien mogelijk en/of noodzakelijk organiseren we deze bijeenkomsten met individuen, organisaties of instellingen die 'iets' met spreker en onderwerp hebben.
Volg Jan Rotmans via Twitter.
De nieuwe orde komt er aan (column van Jan Rotmans op het zeer interessante blog Follow the Money).
Een ander artikel: Krachten en tegenkrachten gaan zich op grote schaal mobiliseren. Het wordt een spannende periode (april 2013)
Klik hier voor andere lezingen rondom Oefenen voor een andere tijd.
Klik hier voor kaartjes.
(woensdag 22 januari 2014)
Hans van Duijnhoven
